July 2025

Уулзалтад ЦХИХХ-ны сайдын зөвлөх Б.Амгалан, ЦШБЗГ-ын дарга Б.Бат-Өлзий, ХХБЗГ-ын даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Д.Баясгалан, ГХАХ-ийн дарга Г.Энхтуяа, шинжээч П.Ариунтуул ЦШБЗГ-ын ахлах мэргэжилтэн Э.Болормаа, “Ухаалаг Засаг – 2” төслийн нэгжийн зохицуулагч Б.Энхдөлгөөн, айлын талаас Дэлхийн Банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газрын ажилтан Д.Амарбаясгалан, Бадамчимэг нар оролцлоо. Дэлхийн банктай хамтран ХХМТ-ийн салбарт хэд хэдэн төслийг амжилттай хэрэгжүүлсээр ирсэн билээ. 2023-2027 онд “Ухаалаг засаг-2” төслийг Дэлхийн банкны Олон улсын хөгжлийн ассоциацийн хөнгөлөлттэй зээлээр Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Үүнд: •Үндэсний дата төв болон наац дата төвийн клауд дэд бүтцийг бий болгох, түүний хэвийн ажиллагааг хангах, системийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх. •Цахим аюул занал, халдлага, зөрчил, хорт кодыг урьдчилан илрүүлж хариу арга хэмжээ авах, тайван болон онцгой байдлын үед оролцогч талуудыг халдлага зөрчлийн талаарх тогтмол мэдээллээр хангах техник технологийн дэд бүтэц бий болгох •Тоон гарын үсгийн дэд бүтцийн хамрах хүрээ, багтаамжийг нэмэгдүүлж найдвартай байдал, үйл ажиллагаа, технологийн шийдлийг олон улсын стандарт, жишигт нийцүүлэн дэд бүтцийг шинэчлэх •ХУР мэдээлэл солилцооны системийг шинэчлэн тархсан бүтэц рүү шилжүүлэх •10,000 иргэдэд тоон бичиг үсгийн мэдлэг, практик түвшний ур чадварыг дээшлүүлэн, цахим боловсрол олгох сургалт •3,000 дижитал технологийн чиглэлийн ажлын байр бий болгох •Дижитал технологид суурилсан үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, худалдааг хөгжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлж, жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн цахим чадварыг дээшлүүлж, цахим орчинд бизнес эрхлэх боломжийг нэмэгдүүлэх зэрэг ажлуудыг төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж байна. Уулзалтын үеэр Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар: Дэлхийн Банк Монгол Улсад, ялангуяа цахим шилжилт, харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан бөгөөд тантай өнөөдөр уулзаж танилцаж байгаадаа баяртай байна. Та бидний хамтдаа бүтээсэн амжилтын хүрээнд Төв Азийн тэр дундаа Киргиз, Тажикистан Улсуудад өөрсдийн туршлагаа хуваалцахаар яриа хэлэлцээгээ амжилттай хийгээд ирлээ. Өмнө нь санхүүгийн салбарт ажиллаж байх үедээ Дэлхийн банктай хамтран төлбөрийн системийн шинэчлэлийн хүрээнд Automatic Clearing House системийг нэвтрүүлсэн сайхан дурсамжтай байна. Бид цахим хөгжлөөр амжилттай ажиллаж байгаа ч цаашид Хиймэл оюун, машин сургалтыг нэвтрүүлэх хүрээнд GPU сервер ашиглан И-Монгол 5.0 хувилбарыг хөгжүүлэхээр бэлтгэж байна гэлээ. Дэлхийн Банкны Монгол дахь Cуурин төлөөлөгч Таехюн Ли: Цахим шилжилтийн асуудал бол Дэлхийн банкны үндсэн гол зорилтуудын нэг юм. Ухаалаг засаг төсөл бол манай чухал ач холбогдолтой төслүүдийн нэг. Ухаалаг засаг-2 төсөл хэрэгжиж эхлээд багагүй хугацаа өнгөрсөн байна. Хугацааны хувьд 50 хувьд хүрсэн. Иймд Төслийн багийн зүгээс ирэх 9 дүгээр сард дунд хугацааны үнэлгээ хийхээр төлөвлөж байна гэлээ. Түүнчлэн  ноён Таехюн Ли: Дэлхийн банкны зүгээс анхаарал хандуулж буй бас нэг чухал салбар бол эрчим хүчний салбар байгаа. Эрчим хүчний дамжуулах сүлжээний төсөлтэй алслагдсан бүс нутгийг шилэн кабелаар холбох ажлыг мөн хамтатгах боломжтой гэж харагдаж байгаа. Одоогоор зөвхөн ТЭЗҮ боловсруулах, судалгааны шатандаа яваа хэмээн ойлгож болно. Гэхдээ Дэлхийн банкны төвд эрчим хүч, дижитал шилжилт гэсэн салбарыг нэг хүн хамтад нь хариуцан удирддаг тул эдгээр 2 ажлыг нэгтгэсэн томоохон төсөл болгох бүрэн боломжтойг онцоллоо. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар “Ухаалаг засаг – 2” төслийг амжилттай дуусгахад Дэлхийн банкны зүгээс бүх талаар туслахыг хүслээ.

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам, Төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газар, “Гэрэгэ Киоск” ХХК хамтран төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд Монгол Улсын бүх сум, суурин газар, хилийн боомтуудад “ХУРДАН” киоск төхөөрөмж нэвтрүүлэх ажлыг үе шаттай хэрэгжүүлж байна. Энэ хүрээнд  өнөөдөр /2025.07.28/ Дорнод аймгийн Засаг дарга Ш.Ёл , АЗДТГ-ын Төрийн захиргааны удирдлагын хэлтсийн дарга У.Уранбилэг, Төрийн цахим үйлчилгээний хэлтсийн дарга Г.Мягмаржаргал нар Булган, Гурванзагал, Дашбалбар, Хөлөнбуйр, Цагаан-овоо сумын удирдлагуудад “ХУРДАН” киоск төхөөрөмж гардуулан өглөө. Ингэснээр аймгийн бүх сум киоск төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдаж, иргэд төрийн үйлчилгээг түргэн шуурхай, хүндрэл чирэгдэлгүй авах боломжтой болж байна. Сумд киоск машинтай болсноор иргэд төр, хувийн хэвшлийн 60 байгууллагын 600 гаруй үйлчилгээг хүндрэл чирэгдэлгүй, түргэн шуурхай авах боломжтой боллоо.

Өдгөөгөөс  104  жилийн өмнө буюу 1921 оны 7 дугаар сарын 19-ний энэ өдөр Ардын засгийн газрын 6 дугаар хурлаар шуудан бичиг цахилгаан мэдээний хороог байгуулж, Хиагтын цахилгаан мэдээний хорооны түшмэл байсан гүн Цэдэвсүрэн гуайг ерөнхийлөн захирах түшмэлээр нь томилсноор өнөөдрийн Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбар байгуулагдсан түүхтэй. Энэхүү түүхт өдрийг өнөөдөр бид “ХОЛБООЧДЫН БАЯР” хэмээн нэрлэж, тэмдэглэн өнгөрүүлдэг болсон уламжлалтай. Монгол Улсын Засгийн газар харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийг эдийн засгийн тэргүүлэгч салбарын нэгээр зарлаж,  “Digital first” уриа дор “ЦАХИМ ШИЛЖИЛТИЙГ ЭРХЭМЛЭГЧ” ЗАСГИЙН ГАЗАР байж  Их өгөгдөлд суурилсан шийдвэр гаргалт бидний зорилт хэмээн тодорхойлсон. Цахим шилжилтийн эрчимтэй өөрчлөлтийг дагаад Мэдээллийн технологи, харилцаа холбоо нь бусад бүх салбарынхаа тулгуур багана хэдийнээ болж, улс орнуудын өрсөлдөх чадварын гол үзүүлэлт, хөгжлийн тэргүүлэх салбар болтлоо үсрэнгүй, хурдтайгаар хөгжиж байгаа билээ. Монгол улс цахим хөгжлөөрөө Азид 13, дэлхийд 46-д эрэмбэлэгдэж байна. Түүхэн ой тохиож байгаа энэ цаг мөчид гадаад харилцаагаа тэлж Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам, Тажикистан Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Инновац, цахим технологийн агентлаг болон   Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Цахим хөгжил, дэвшилтэт технологийн яамд  “Дижитал шилжилтийн салбарт хамтран ажиллах тухай” санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Ингэснээр Монгол улсын мэдээлэл технологийн компаниуд Төв Азид гарах үүд хаалга нээгдлээ. Дижитал эдийн засгийн хүрээгээ тэлснээр дан ганц уул уурхай бус оюун ухааны экспорт хийх боломжтой. Морин өртөөгөөс эхэлсэн түүх E-Mongolia платформ, Их өгөгдөлд суурилсан шийдвэр гаргалт, хиймэл оюун ухаан, өндөр хурдны 5G сүлжээгээр үргэлжилж байна. Монгол Улсад орчин цагийн харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарыг хөгжүүлэх үйлсэд оюун ухаан, хүч хөдөлмөрөө зориулсан үе үеийн мэргэжилтнүүд, холбоочид, инженер техникийн ажилтнууд, судлаачид, албан хаагчдадаа чин сэтгэлийн халуун мэндчилгээ дэвшүүлж, ажил хөдөлмөрийн өндөр амжилт, эрүүл энх сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.      Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд   Э.Батшугар

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсад хийж буй төрийн айлчлалын хүрээнд Монгол Улсын Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам болон Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Инновац, цахим хөгжлийн агентлаг хооронд Цахим шилжилтийн салбарт хамтран ажиллах тухай харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулсан юм. Өнөөдөр буюу 2025.07.25 өдөр Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны Э.Батшугар болон Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Инновац, цахим хөгжлийн агентлагийн захирал Мирзо Хуршед Файзуллозода нар санамж бичгийн хүрээнд хамтын ажиллагааны санал солилцох уулзалт хийлээ. Уулзалтад Монгол Улсын мэдээлэл технологийн компаниудын төлөөллүүд оролцлоо. Монгол улсын мэдээлэл технологийн компаниудыг Тажикистан улс цаашлаад Төв азийн зах зээлд гарахад Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсын IT PARK гүүр олон ажиллах болно гэдгээ онцлон тэмдэглэлээ. Манай хоёр улс цахим шилжилтийг хурдасгах сайн туршлагаасаа хуваалцаж, хамтарсан төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх боломж бүрдэж байна. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсад хийж буй төрийн айлчлал үргэлжилж байна. Төрийн айлчлалын хүрээнд талууд харилцаа, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх 11 баримт бичигт гарын үсэг зурлаа. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э. Батшугар “Цахим шилжилтийн салбарт хамтран ажиллах тухай” Монгол Улсын Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам, Тажикистан Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Инновац, цахим технологийн агентлаг хоорондын Харилцан ойлголцлын санамж бичиг“-т гарын үсэг зурлаа. Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсыг төлөөлж Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Инноваци, цахим технологийн агентлагийн захирал Мирзо Хуршед Файзуллозода гарын үсэг зурсан юм. Дижитал эдийн засгийн салбарын зохицуулалтын тогтолцоог боловсронгуй болгох чиглэлээр мэдлэг, туршлага солилцож, төрийн цахим үйлчилгээг хөгжүүлэх, төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааг цахимжуулах чиглэлээр туршлага солилцоно. Түүнчлэн Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны харьяа “И-Монгол Академи” Улсын төсөвт үйлдвэрийн газар болон Бүгд Найрамдах Тажикистан Улсын Гэрчилгээжүүлэх төвүүд, төрийн үйлчилгээ болон цахим хөтөлбөр хөгжүүлэлт, Улсын төсөвт хувьцаат компани хооронд хамтран ажиллах тухай Харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулав. Санамж бичгийн хүрээнд манай улсын нийтийн мэдээллийн дэд бүтэц, түүнд хамаарах системүүдийг нэвтрүүлсэн туршлагаасаа хуваалцаж, нийлүүлэлт хийх боломжтой болох юм. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн Бүгд Найрамдах Киргиз Улсад хийж буй төрийн айлчлалын хүрээнд Монгол Улсын Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар болон Бүгд Найрамдах Киргиз Улсын Цахим хөгжил, дэвшилтэт технологийн сайд Жамангулов Азамат Саадатбекович нар “Дижитал шилжилтийн салбарт хамтран ажиллах тухай” санамж бичигт гарын үсэг зурлаа.  Ингэснээр Нийтийн мэдээллийн дэд бүтэц болон түүнд хамаарах тогтолцоог хөгжүүлэх чиглэлд харилцан туршлага солилцож, Төрийн цахим үйлчилгээний үндсэн болон дэмжих системүүдийг  экспортлох боломж нээгдэх юм. Мөн хоёр улс цахим хөгжил, дижитал эдийн засаг, төрийн цахим үйлчилгээ, хиймэл оюуны чиглэлээр мэдээллийн технологийн компаниудын хамтын ажиллагааг дэмжих, хамтарсан арга хэмжээ зохион байгуулах зэрэг цаашдын хамтын ажиллагааны суурийг бүрдүүллээ.

“Монголын эдийн засгийн форум 2025” энэ сарын 8-9-ний өдрүүдэд Төрийн ордонд “Маргаашийн төлөө хамтдаа” уриан дор зохин байгуулагдлаа. 15 дахь жилдээ зохион байгуулагдаж байгаа “Монголын эдийн засгийн форум 2025”-д  “ДИЖИТАЛ ЭРИН: ХИЙМЭЛ ОЮУН БА ДАТА ДЭД БҮТЭЦ” хэлэлцүүлэгт ЦХИХХ-ны Э.Батшугар сайд панелистаар оролцохдоо дараах байр суурийг илэрхийллээ. ЦХИХХ-ны Э.Батшугар сайд: Засгийн газар  “Digital first” гэсэн уриа дор “ЦАХИМ ШИЛЖИЛТИЙГ ЭРХЭМЛЭГЧ” ЗАСГИЙН ГАЗАР байна. Их өгөгдөлд суурилсан шийдвэр гаргалт бидний зорилт хэмээн тодорхойлсон. ЦХИХХЯ  бодлогын гол хэрэгжүүлэгч болон ажиллах юм. Дижитал эрин, хиймэл оюуны талбарт  Монгол Улсын өрсөлдөх давуу тал бол  Монгол  залуус.  Учир нь залуус технологийг маш хурдтай эзэмшиж чаддаг, фейсбүүк хэрэглэгчид 2,2 сая, 4 сая гаруй ухаалаг утас байна. Монгол улсын төлбөр тооцооны 97 хувь нь бэлэн бусаар явж байна. Энэ нь манай залуусыг хийж бүтээх хүсэлтэй байгааг харуулж байна. Манай улсад улс төрийн дэмжлэг байна. Учир нь Ерөнхий сайд Г.Занданшатар  маш тодорхой “Digital first” гэж хэлсэн. Үүнийг нутагшуулах, амьдралд хэрэгжүүлэх нь бидний асуудал болчихсон. Энэ хүрээнд хамгийн энгийн жишээ дурдахад 24 цагийн дотор гар утсаараа компани бүртгүүлэх асуудлыг хууль эрх зүйн хүрээнд шийдвэрлэж өгсөн ч хэрэгжилт хангалтгүй байгаа юм. Мөн төрийн байгууллагууд хоорондоо мэдээлэл солилцдог байх асуудал хэрэгжээд явж байна. Эдгээр бүх асуудлууд засгийн газрын 100 хоногийн хүрээнд ажил болгож төлөвлөгдөөд явж байна. Тэгэхээр намар гэхэд тодорхой үр дүнгүүд гарах болно. Манай улсын хувьд шинэ технологийг хүлээж аваад хэрэгжүүлэхдээ маш хурдан байдаг. Жишээ нь 5G технологи гурван жилийн өмнө мөрөөдөл байсан бол өнөөдөр хэрэгжчихсэн явж байна. Кибер аюулгүй байдлын тухай хууль,  хувь хүний нууцыг хамгаалах тухай хууль батлагдсан. Монгол улсад долоо хоногт дунджаар 80,000-120,000 халдлага ирдэг. Үүнтэй зэрэгцээд илрүүлж чадахгүй халдлага хэр их байна гэдэг дээ ажиллаж байна. Тэгэхээр хууль эрх зүйн тал дээр нэмэлт өөрчлөлтүүдийг хийх хэрэгтэйг харуулж байгаа юм. -Монгол Улсын хамгийн том зорилго бол Үндэсний хиймэл дагуултай болох. Засгийн газрын  14 Мега төслүүдийн нэг болж УИХ-аар батлагдсан.  Монгол улс Франц улсын “Талес Алениа Спейс” компанитай гэрээ хийгээд явж байна. НҮБ-аас Монгол улсад хиймэл дагуулын зурвасын зөвшөөрөл өгсөн. Энэ зурвастаа Үндэсний хиймэл дагуулаа хөөргөхөөр хоёр улсын засгийн газар  хэлэлцээр хийж богино хугацаанд Үндэсний хиймэл  дагуултай болохоор ажиллаж байна. Монгол Улс үндэсний хиймэл дагуултай болсноор дотоодын сансрын холбооны өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээ шаардлагыг хангаж, бие даасан мэдээлэл харилцааны сувагтай болох юм.  Түүнчлэн бие даасан хараат бус үндэсний сүлжээтэй болох нь үндэсний аюулгүй байдалд чухал нөлөө үзүүлнэ. Мөн дэд бүтцийн хүрэлцээгүй байдал шийдэгдэж, алслагдсан газар болон шилэн кабелийн сүлжээ хүрэх боломжгүй бүс нутгийг өндөр хурдны интернэтээр хангаж, хөдөө аж ахуй, газар тариалан, уул уурхай, аялал жуулчлал, эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээнд цахим шилжилтийг нэвтрүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх чухал ач холбогдолтой хэмээн үзэж байгаа юм байна. Засгийн газрын гишүүний болон хувь хүнийхээ зүгээс нэг зүйлд итгэлтэй байдаг юм. Төр хувийн хэвшилтэй төсвийн мөнгөөр өрсөлдөж болохгүй, энэ бол шударга бус өрсөлдөөн болно. Ийм учраас төр, хувийн хэвшлийн түншлэл маш чухал юм. Кибер аюулгүй байдал, мэдээлэл технологийн салбарт хувийн хэвшлийг чухалчилж, дэмжиж явах болно. -Хиймэл оюун ухааныг хөгжүүлэн  ашиглаж эхэлснээр эдийн засгийн бүтээмж нэмэгдэж шинэ ажлын байрууд гарч эхэлнэ. Цаашлаад Монгол Улсын компаниуд дэлхийн зах зээл дээр өрсөлдөнө.  Шинээр ажлын байрууд гарч ирнэ. Кибер аюулгүй  байдлын мэргэжилтэн,системийн шинжээч гэх мэтчилэн. Жишээ нь “Е-Mongolia”-г бид сайн мэднэ. 1263 үйлчилгээг цахимжуулсан. 1,5 их наяд төгрөгийг хэмнэсэн.  Бид Хиймэл оюун ухааныг аюул гэхээсээ илүү боломж гэж харах нь зөв юм. “Монголын эдийн засгийн форум 2025”-д хүрэлцэн ирсэн олон улсын төлөөлөгчдөд бид бодолго шийдлээ танилцууллаа. • Монгол Улсад хиймэл оюун, дата дэд бүтцийн хөгжлийн өнөөгийн байдал, бодлогын орчныг үнэлэх  • Дэлхийн чиг хандлагад болон газар зүйн байршилт нийцсэн хөгжлийн гарц, шийдлийг тодорхойлох  • Бодлого боловсруулах, хэрэгжүүлэх үе шатанд олон талт оролцогчдын үүргийг тодорхойлох  • Бодлогын хэрэгжилтэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалт, төр хувийн хэвшлийн түншлэл хүний нөөцийн асуудлыг хөндөх  • Тодорхой санал, үр дүн гаргах замаар 2030 он хүртэлх чиглэлийг дэвшүүлэх юм.