urantsetseg

Техник технологийн хөгжил дэвшил нь өнөөдөр та бидний амьдралын салшгүй нэг хэсэг болж, нийгэм эдийн засгийн олон асуудлыг шийдвэрлэж байна. Гэсэн хэдий ч иргэдийн цахим ур чадвар, дижитал тоног төхөөрөмжийн хэрэглээний ялгаатай байдал нь дижитал хуваагдал буюу “цахим хүртээмжийн тэгш бус байдал”-ыг бий болгож байна. Монгол Улсын өрхийн мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн тоног төхөөрөмжийн байдал, харилцаа холбооны технологийн үйлчилгээний хэрэглээ”-ний 2021 онд хийсэн түүвэр судалгаагаар иргэдийн цахим ур чадвар 43.8 хувьтай байгаа нь манай улс иргэдийн цахим ур чадварыг сайжруулахад ихээхэн анхаарах шаардлагатай байгааг харуулжээ. Иймд Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, НҮБ-ын Хүүхдийн сантай хамтран “Төрийн цахим үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах, олон нийтийн цахим ур чадварыг нэмэгдүүлэх” (DEMOSC) төслийг өнгөрсөн 1 жилийн хугацаанд хэрэгжүүллээ. Төслийн хүрээнд ХУРДАН явуулын нэгж болон цахим сургалтын төвүүдээр дамжуулан 5,000 гаруй иргэнд E-Mongolia платформын үйлчилгээний хүртээмж, үр ашгийг хүргэж, 3,200 гаруй иргэн, төрийн албан хаагчийн цахим ур чадварыг дээшлүүлжээ.  Түүнчлэн, орон нутгийн засаг захиргааны дэмжлэгтэйгээр Дархан-Уул аймагт ХУРДАН явуулын нэгж болон Цахим сургалтын төвийг туршилтын байдлаар хэрэгжүүлсэн нь орон нутгийн оролцоог хангахын зэрэгцээ бусад аймгуудад хэрэгжүүлж болохуйц сайн жишгийг тогтоосон юм.  Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны Сайдын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ц.Баатархүү арга хэмжээг нээж хэлсэн үгэндээ “Монгол Улсыг дэлхийтэй холбох гарц нь дижитал шилжилт юм. Тиймээс Монгол Улс дижитал гүрэн болох Төв Ази, Ази тивийг Европтой холбосон дижитал холбоосыг бий болгох, Торгоны замыг бий болгох зорилготой УИХ, Засгийн газар ажиллаж байна.  Дижитал шилжилтийг хийхэд бидний өмнө гурван том бэрхшээл бий. Төр хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор дижитал дэд бүцтийг бий болгох шаардлага байна. Өнөөдөр Монгол Улс 52,000 км шилэн кабельтай, хөдөлгөөнт холбооны сүлжээг нэмэгдүүлэх шаардлага орон нутагт маш их бий. Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд НҮБ болон олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажиллах шаардлага бий. Тиймээс 2025-2026 онд Монгол Улс БНХАУ-тай хамтын ажиллагааны хүрээнд бүх сумдын интернэтийн багтаамжийг 10 дахин нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна. Суманд амьдардаг иргэд цахим хуваагдалд өртөхгүйгээр нийслэл хотод амьдарч байгаа мэт мэдээллийг авдаг байх боломжийг бид бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Бид 2025-2026 онд 139 багт сүлжээ оруулах ажлыг эхлүүлсэн. Хоёрдугаарт, иргэдийн цахим ур чадварыг тэнцвэртэй бий болгох нь тулгамдсан асуудал болж байна. Үүнийг дагаад, хүний нөөц бэлдэх асуудал байна. Нийслэл хотод байгаа иргэд нь мэдээллийг түрүүлж авч, орон нутагт байгаа иргэд нь үүнээс хоцордог өргөн уудам нутагтай Монгол Улсын хувьд энэ нөхцөл байдлыг арилгах, иргэдийн цахим ур чадварыг дээшлүүлэхэд DEMOSC төслийн үр нөлөө чухал юм. DEMOSC хөтөлбөрийн хүрээнд нийслэлийн гэр хорооллоос авхуулаад алслагдсан сумдын иргэдийг чадавхжуулж, тэдний цахим мэдлэг, ур чадварыг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ шаардлагатай үйлчилгээнд хамрагдах бодит боломжоор хангаж, сайн жишгийг тогтоож чадсан” хэмээн онцлов.  НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Яап ван Хиэрдэн “Энэхүү хамтарсан хөтөлбөр нь цахим хүртээмж зөвхөн чадамжийн асуудал биш, нийгэм, эдийн засгийн хувьд асар чухал хэрэгцээ, шаардлага гэдгийг дахин харууллаа. Бид нягт хамтын ажиллагааны үр дүнд бүх нийтийг хамарсан, хүртээмжтэй цахим хөгжлийг дэмжих сайн загварыг бий болгож чадлаа” гэв.  НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн Суурин төлөөлөгч Матилда Димовска “Хүртээмжтэй цахим шилжилт нь нийгмийн эрх тэгш байдлыг хангах хүчтэй хөшүүрэг болж чадна. Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд олон нийтийн оролцоо, жендэрийн мэдрэмжтэй арга барилд түшиглэн хүн бүрд хүртээмжтэй цахим шилжилтийн үндэс суурийг амжилттай тавьж чадлаа” хэмээн онцоллоо.  НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн Суурин төлөөлөгч Эваристе Коуасси-Комлан “Монгол Улсын цахим хөгжил дэвшлийн ирээдүй бол хүүхэд, залуучууд. Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд бид сургуульд түшиглэсэн цахим ур чадварын санаачилгуудыг хэрэгжүүлж, орон нутгийн иргэдийн тэсвэр, чадавхыг нэмэгдүүлэн, хүүхэд бүрийг эрүүл, аюулгүй цахим орчинд өсөж, торних боломжийг бий болгож байна” гэв.  DEMOSC-ын ирээдүй: Цахим үндэстэнг хамтдаа бүтээе” сэдвийн хүрээнд зохион байгуулсан төслийн хаалтын үйл ажиллагааны үеэр хэрэгжилтийн үр дүн, ололт амжилт болон гол сургамжуудыг танилцууллаа. Хамтарсан хөтөлбөрийн хүрээнд иргэдийн цахим ур чадварыг дээшлүүлэх сургалтын модуль боловсруулж, гар утасны үйлчилгээний стандарт үйл ажиллагааны журам, хяналтын системийг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлснээр институтын чадавхыг бэхжүүлэхэд бодит хувь нэмэр оруулсан.  Хөтөлбөрийн хүрээнд орон нутгийн сургуулиудыг цахим ур чадвар, дижитал бичиг үсгийн төв болгон хөгжүүлсэн. Мөн сурагч, эцэг эхчүүдэд төрийн цахим үйлчилгээг аюулгүй, үр дүнтэй ашиглахад дэмжлэг үзүүлэх 70 гаруй сургагч багшийг бэлтгэн, Олон нийтийн цахим мэдээллийн ажилтнуудын сүлжээ (ОНЦМАС)-г байгуулсан.  Үүний үр дүнд 10,000 гаруй иргэний дижитал бичиг үсгийн суурь мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлснээс гадна хяналтын системийг ашиглан сургуулиудын интернэт холболтын найдвартай байдлыг сайжруулжээ. Оролцогч талууд цаашдаа хөтөлбөрийн үр дүн, цар хүрээг улам тэлж, сайн туршлагуудыг орон даяар түгээн дэлгэрүүлэхийн төлөө нөөц бололцоог дайчлан, хамтын ажиллагааг бэхжүүлж, Монгол Улсын “Цахим үндэстэн” болох зорилтот хөтөлбөрийг тууштай дэмжин ажиллахаа илэрхийлэв.

Төрийн албаны зөвлөлийн 2023 оны 25 дугаар тогтоолоор батлагдсан Төрийн албаны шалгалт өгөх болзол болон шатлан дэвшүүлэх, сонгон шалгаруулах журмын 4 дүгээр зүйлийн 4.2-т заасны дагуу төрийн өөр байгууллага, нэгж хооронд шилжин ажиллахыг хүссэн төрийн холбогдох бусад байгууллагад ажиллаж байгаа төрийн жинхэнэ албан хаагчдыг дараах албан тушаалд холбогдох материалаа цахим шуудангаар ирүүлэхийг урьж байна. Тавигдах шаардлага: Бүрдүүлэх материал: Материал хүлээн авах: Шилжүүлэх, сэлгэн авах ажлын байрны жагсаалт: № Байгууллага Дотоод нэгж Албан тушаал Орон тоо Албан тушаалын Албан тушаалын тодорхойлолтод заасан тусгай шаардлага төрөл ангилал, зэрэглэл Боловсрол Мэргэжил Мэргэшил Туршлага 1.                   Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам Стратеги, бодлого, төлөвлөлтийн газар Инновацын бодлого хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 1   Төрийн захиргааны гүйцэтгэх Дэс түшмэл   ТЗ-6 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Программ хангамж, түүний хэрэглээ хөгжүүлэлт ба шинжилгээ (0613); -Өгөгдлийн сан, сүлжээний загварчлал /дизайн/ ба удирдлага (0612); -Мэдээлэл харилцаа холбооны технологиудад ангилагдаагүй чиглэл (0619); -Электроник автоматжуулалт (071404-071411);      -Бизнес удирдлага, эрх зүйд хамаарах салбар дундын чиглэл (0488);   Туслах түшмэлийн албан тушаалд ажилласан бол давуу тал болно. 2. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам Стратеги, бодлого, төлөвлөлтийн газар Цахим эдийн засаг, салбар дундын уялдаа, хамтын ажиллагаа хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 1   Төрийн захиргааны гүйцэтгэх Дэс түшмэл   ТЗ-6 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Санхүү, банк (041201); -эдийн засаг (0311); -Бизнес удирдлага, эрх зүйд хамаарах салбар дундын чиглэл (0488); -Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологиуд (061); -Электроник, автоматжуулалт (071404-071411).   Туслах түшмэлийн албан тушаалд ажилласан бол давуу тал болно. 3.           Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам Стратеги, бодлого, төлөвлөлтийн газар Кибер аюулгүй байдлын бодлого хариуцсан мэргэжилтэн 1 Төрийн захиргааны гүйцэтгэх Дэс түшмэл   ТЗ-7 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Программ хангамж, түүний хэрэглээ хөгжүүлэлт ба шинжилгээ (0613); -Өгөгдлийн сан, сүлжээний загварчлал /дизайн/ ба удирдлага (0612); -Электроник автоматжуулалт (071404-071411);   Туслах түшмэлийн албан тушаалд ажилласан бол давуу тал болно. 4.                     Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам                   Инновацын бодлого зохицуулалтын газар,  Их өгөгдөл хиймэл оюун ухааны хэлтэс  Инновац, технологи дамжуулалт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 1 Төрийн захиргааны гүйцэтгэх Дэс   түшмэл   ТЗ-6 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Программ хангамж, түүний хэрэглээ хөгжүүлэлт ба шинжилгээ (0613); -Өгөгдлийн сан, сүлжээний загварчлал ба удирдлага (0612); -Мэдээлэл харилцаа холбооны технологиудад ангилагдаагүй чиглэл (0619); Бизнес удирдлага, эрх зүйд хамаарах салбар дундын чиглэл (0488);                  -Менежмент ба удирдахуй                (041301-041307); -Электроник автоматжуулалт (0714).   Туслах түшмэлийн албан тушаалд ажилласан бол давуу тал болно. 5.     Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам   Харилцаа холбооны бодлого зохицуулалтын газар   Газрын дарга 1 Төрийн захиргааны удирдах Эрхэлсэн    түшмэл   ТЗ-2 Магистр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; Эрх зүй (0421); -Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологиуд (061); -Электроник, автоматжуулалт (071405-071411).. -Ахлах түшмэлийн мэргэшүүлэх багц сургалтад хамрагдаж, төгссөн байх;   Төрийн албанд 8-аас доошгүй жил, үүнээс ахлах түшмэлийн албан тушаалд 4-өөс доошгүй жил ажилласан байх; -Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хувьд төрийн албанд 4-өөс доошгүй жил, үүнээс дэс түшмэлийн албан тушаалд 2-оос доошгүй жил ажилласан байх. 6.     Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам     Харилцаа холбооны бодлого зохицуулалтын газар Харилцаа холбооны сүлжээний технологийн шинэчлэлийн зохицуулалт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 1 Төрийн захиргааны удирдах Дэс түшмэл   ТЗ-6 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Мэдээлэл харилцаа холбооны технологиуд (0613); -Электроник автоматжуулалт (071401, 071405-071409).   Туслах түшмэлийн албан тушаалд ажилласан бол давуу тал болно. 7.               Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам             Төрийн  захиргааны удирдлагын газар, Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн хэлтэс Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн хэлтсийн дарга 1 Төрийн захиргааны удирдах Эрхэлсэн түшмэл   ТЗ-3 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Эдийн засаг (0311); -санхүү, банк, даатгал (0412); -нягтлан бодох бүртгэл, татвар (0411). -Ахлах түшмэлийн мэргэшүүлэх багц сургалтад хамрагдаж төгссөн байх; -Мэргэшсэн нягтлан бодогч байх. Төрийн албанд 8-аас доошгүй жил, үүнээс ахлах түшмэлийн албан тушаалд 4-өөс доошгүй жил ажилласан байх; -Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хувьд төрийн албанд 4-өөс доошгүй жил, үүнээс дэс түшмэлийн албан тушаалд 2-оос доошгүй жил ажилласан байх 8.                           Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам                         Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газар     Газрын дарга 1 Төрийн захиргааны удирдах Эрхэлсэн    түшмэл   ТЗ-2 Магистр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -эрх зүй (0421); -санхүү (0412); -Мэдээлэл харилцаа холбооны технологиуд (0612, 0613, 0619); -Электроник автоматжуулалт (0714). -Ахлах түшмэлийн мэргэшүүлэх багц сургалтад хамрагдаж төгссөн байх; -Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний чилэлээр сургалтад эсхүл санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон түүний зөвшөөрлөөр албан ёсоор зохион байгуулсан сургалтад хамрагдсан байх; Төрийн албанд 8-аас доошгүй жил, үүнээс ахлах түшмэлийн албан тушаалд 4-өөс доошгүй жил ажилласан байх; -Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хувьд төрийн албанд 4-өөс доошгүй жил, үүнээс дэс түшмэлийн албан тушаалд 2-оос доошгүй жил ажилласан байх; -хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний чиглэлээр 3-аас доошгүй жил эсхүл мэргэжлээрээ 5-аас доошгүй жил ажилласан байх. 9.     Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам     Кибер аюулгүй байдлын бодлого зохицуулалтын газар    Хатуу, зөөлөн дэд бүтцийн аюулгүй байдал хариуцсан ахлах мэргэжилтэн 1 Төрийн захиргааны гүйцэтгэх Дэс түшмэл   ТЗ-6 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Мэдээлэл харилцаа холбооны технологиуд (0612, 0613, 0619); -Электроник автоматжуулалт (071401, 071404-071406).   Туслах түшмэлийн албан тушаалд ажилласан бол давуу тал болно. 10.                 Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам           Харилцаа холбооны бодлого зохицуулалтын газар,  Сансрын технологийн хэрэгжилтийн хэлтэс Сансрын технологийн хэрэгжилтийн хэлтсийн дарга 1 Төрийн захиргааны удирдах Эрхэлсэн түшмэл   ТЗ-3 Бакалавр болон түүнээс дээш боловсролын зэрэгтэй байх; -Электроник, автоматжуулалт (071404-071411); -Байгалийн шинжлэх ухаан (053203, 053208-Байгал орчны зайнаас тандан судлал). Ахлах түшмэлийн мэргэшүүлэх багц сургалтад хамрагдаж төгссөн байх; -Төрийн албанд 8-аас доошгүй жил, үүнээс ахлах түшмэлийн албан тушаалд 4-өөс доошгүй жил ажилласан байх; -Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хувьд төрийн албанд 4-өөс доошгүй жил, үүнээс дэс түшмэлийн албан тушаалд 2-оос доошгүй жил ажилласан байх —оОо—

Инновац, цахим бодлогын байнгын хорооны энэ сарын 28-ны өдрийн хуралдаанаар Авлигатай тэмцэх 5Ш ажиллагааны хүрээнд “Шил ажиллагаа”-ны хэрэгжилтийн талаар мэдээллийг хэлэлцэв. Тус мэдээллийг Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч П.Алтан-Од танилцуулсан юм.  Тэрбээр 2025 оны I улирлын байдлаар нийт 1135 байгууллага shilen.gov.mn системд мэдээллээ нээлттэй, ил тод болгосон байна. Үүнээс Төрийн нээлттэй өгөгдлийн нэгдсэн портал (opendata.gov.mn)-д 2025 оны 05 дугаар сарын 19-ний өдрийн байдлаар нийт 58 байгууллага өгөгдөл байршуулахаас 53 байгууллага буюу 91.3 хувь нь 3,091 өгөгдлийг байршуулжээ. Эдгээр өгөгдлийг иргэд, олон нийт 27,351 удаа татан авчээ.  Мөн төрийн байгууллагын үйл ажиллагааг цахимжуулах хүрээнд харьяа салбар, байгууллагын бичиг хэрэг, шуудангийн зардлыг 50-аас доошгүй хувиар бууруулсан байна. Үүний зэрэгцээ, албан ёсны лиценз бүхий баримт бичиг боловсруулах программ хангамж ашиглах арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэхийг Засгийн газрын гишүүд, Засгийн газрын агентлагийн дарга, аймаг, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга нарт тус тус үүрэг болгож, шүүх, прокурор, УИХ-аас удирдлага нь томилогддог төрийн байгууллагын удирдлагуудад зөвлөмж хүргүүлж ажиллажээ.  Төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой 5,671 байгууллагын 17 хувь буюу 939 байгууллагад 49,017 компьютер ашиглаж байгаагийн 88.5 хувь нь, мөн 2,261 сервер ашиглаж байгаагийн 79 хувь нь тус тус “Майкрософт”корпорацийн бүтээгдэхүүнийг сонгон ашиглаж байна.  Түүнчлэн төсвийн 68 байгууллагаас сүүлийн 2 жилийн хугацаанд майкрософтын 6 төрлийн 138,164 ширхэг лицензийг нийт 5.5 тэрбум төгрөгөөр худалдан авсан гэдэг мэдээллийг ЦХИХХЯ-ын Төрийн нарийн бичгийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч П.Алтан-Од Инновац, цахим бодлогын байнгын хорооны ээлжит хуралд танилцууллаа. 

Төрийн үйлчилгээг орон нутгийн иргэдэд хүртээмжтэй, хялбар, шуурхай хүргэх зорилгоор Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү орон нутгаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүдийн идэвх, оролцоотойгоор Монгол Улсын 330 суманд төрийн цахим үйлчилгээний киоск машиныг үе шаттайгаар байршуулах ажлыг эхлүүлээд байна.  Эхний ээлжид, доорх 11 аймгийн нийт сумдад киоск машиныг хүлээлгэн өгөөд байна № Аймаг  Сумын тоо  Одоо байгаа киоск машины тоо  Нэмэлтээр өгсөн киоск машины тоо  Нийт байршуулсан киоскны тоо 1 Баянхонгор  20 3 20 23 2 Баян-Өлгий 14 4 10 14 3 Булган  16 15 5 20 4 Говь-Алтай  18 5 18 23 5 Дорноговь 14 4 12 16 6 Завхан  24 7 19 26 7 Орхон  2 6 2 8 8 Сэлэнгэ 17 5 17 23 9 Төв  27 3 27 30 10 Хөвсгөл  23 3 22 25 11 Хэнтий  23 3 22 25 Эдгээр киоск машинаар дамжуулан иргэд дараах үйлчилгээг авах боломжтой: 

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүүгийн санаачилгаар Массачусетсийн Технологийн их сургуулийн хиймэл оюуны хичээлийг ирэх хичээлийн жилээс Монгол Улсын бүх ЕБС-дад нэвтрүүлэхээр боллоо. Эхний ээлжинд ирэх зургадугаар сард 30 сургагч багшийг MIT-ын судлаачдын боловсруулсан хөтөлбөрөөр бэлдэх юм. Үүний зэрэгцээ, ирэх аравдугаар сард “Хиймэл оюуны өдөрлөг”-ийг зохион байгуулахаар болов. Хиймэл оюун нь улс үндэстний хөгжлийн хурдасгуур болж байгаа өнөө цагт дэлхийн улс орнууд ерөнхий боловсролын сургуулиуддаа хиймэл оюуны хичээлийг энэ хичээлийн жилээс нэвтрүүлж эхлээд байна.

“Хиймэл оюуны эрин дэх хүмүүсийн сонголт ба боломжууд” сэдэвт 2025 оны Хүний хөгжлийн илтгэлийг өнөөдөр /2025.05.25/ НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрөөс танилцууллаа.  КОВИД-19 цар тахлын жилүүдийг эс тооцвол дэлхийн хүний хөгжлийн өсөлт 1990 оноос хойших хамгийн доод хэмжээнд хүрснийг тус илтгэлд онцолжээ.  Илтгэлд өөрчлөлт, шинэчлэлийг бий болгох гурван тэргүүлэх чиглэлийг дараах байдлаар тодорхойлжээ. Үүнд, Монгол Улсын Хүний хөгжлийн индекс 1990 оноос хойш 26 хувиар өсч, 0.747-д хүрсэн ба өдгөө 193 улс орноос 104-т эрэмбэлэгдэж байна. 1990-2023 оны хооронд Монгол Улсад дундаж наслалт 12.9 жилээр, сургуульд суралцах хугацаа 3.5 жилээр, сургуульд суралцсан дундаж хугацаа 0.93 жилээр тус тус нэмэгдсэн бол, нэг хүнд ногдох үндэсний нийт орлого 148.4 хувиар өсчээ. Тус арга хэмжээг Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү нээж хэлсэн үгэндээ “Монгол Улсын хүн амын ядуурлын түвшин хот эсвэл хөдөө амьдарч байгаагаас хамаарч эрс тэс байна. Тухайлбал, 2022 онд хотод амьдарч буй 10 хүн тутмын 2 нь ядуу байсан бол хөдөөд 4 буюу 2 дахин их байна. Иймд, дэлхийн зарим орны сайн жишгийн дагуу их өгөгдөл, хиймэл оюуныг ашиглан хот, хөдөөгийн хөгжлийн ялгааг арилгах, нийгмийн үйлчилгээг тэгш хүргэх, хөгжлөөс хэнийг ч үлдээхгүй байж тогтвортой хөгжлийг бий болгоно.  Мөн бүх нийтийн цахим болон хиймэл оюуны ур чадварыг дээшлүүлж, хот, хөдөөгийн дижитал хуваагдлыг бууруулахын тулд ЕБС-ын сурагчдаас сонгон “Үндэсний хэмжээнд хиймэл оюуны 1000 элч төлөөлөгч”-ийг бэлтгэн, тэдгээрээр дамжуулан хиймэл оюуны талаарх мэдлэг ойлголтыг олон нийтэд түгээн дэлгэрүүлж, өдөр тутмын амьдралд ашиглах боломжийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна. Эцэст нь хиймэл оюунд хандах хандлага нь олон нийтийн сайн сайхны төлөө үйлчилдэг, мэдээлэл хамгаалах стандартыг чанд мөрддөг, хүний хувийн нууцыг хамгаалах, ялгаварлан гадуурхахгүй байх эрхийг хангахын зэрэгцээ найдвартай байдал, ёс зүйн хэм хэмжээ, үндсэн эрхийг хамгаалах нь чухал болоод байна. Энэ хүрээнд Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам “Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратеги”-йг боловсруулж, дууссан бөгөөд Засгийн газарт өргөн барихад бэлэн болоод байна” гэдгийг онцлов.  Монгол дахь НҮБХХ-ийн Суурин төлөөлөгч Матилда Димовска “Хиймэл оюун нь зөвхөн технологийн асуудал биш, бидний үнэт зүйлс, зорилго, сонголтын тусгал юм. Хэрэв зүй зохистой ашиглаж чадвал энэ нь “Алсын хараа-2050″ урт хугацааны хөгжлийн бодлого, Тогтвортой хөгжлийн зорилтуудын хэрэгжилтийг дэмжих хурдасгуур хүч болж чадна. Иймээс бид хиймэл оюуны потенциалын талаар ярихаас илүүтэй, үүнийг хүний хөгжлийг ахиулахад хэрхэн чиглүүлж, ашиглаж болох талаар ярьж эхлэх хэрэгтэй байна” гэв.  Хүн төрөлхтөн, нийгэмд хиймэл оюуны үзүүлэх нөлөөлөл нь хиймэл оюуны чадамжаас бус бид үүнийг хэрхэн удирдахаас шалтгаална. Улс орнууд цахим шилжилтийг хэрэгжүүлж эхлээд буй энэ цаг үед илүү ухаалаг, хүртээмжтэй, даван туулах чадвартай нийгмийг цогцлоох ховор боломж бүрдээд байгааг Хүний хөгжлийн 2025 оны илтгэлд онцолжээ.  2025 оны Хүний хөгжлийн илтгэлтэй танилцах бол ЭНД дарна уу.   

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамнаас “Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратеги”-ийг салбар бүрийн төлөөлөлд танилцуулж, цуврал хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байна. Цуврал хэлэлцүүлгийн эхнийх өчигдөр (2025.05.19) болсон бөгөөд салбарын эрдэмтэн судлаачид, их дээд сургууль, шинжлэх ухааны байгууллагуудын төлөөллийн санал, байр суурийг сонсов. Уг хэлэлцүүлэгт Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү оролцож, Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратегийг танилцууллаа.  Тэрбээр “Манай улс хөгжлийн үзүүлэлтүүдээрээ олон улсын хэмжээнд 90-110 дугаарт эрэмбэлэгддэг бол цахим засаглалын хөгжлийн индексээр 46-д жагсаж байгаа нь харьцангуй сайн үзүүлэлт юм. Энэ амжилтаа хадгалж, танилцуулж буй стратегиа хэрэгжүүлэн ажиллавал Монгол Улс Төв Азид дижитал эдийн засгийн “баянбүрд” болох бүтэшгүй зүйл биш” хэмээн онцолж, Монгол Улсыг Төв Азийн дижитал эдийн засгийн “баянбүрд” болгох амбийцаа илэрхийлэв.  “Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратегийг боловсруулахдаа бусад улсын туршлагыг судалсан. Гэхдээ хэчнээн сайн туршлага байгаад манай хөрсөнд буухгүй бол энэ баримт бичиг хэрэгжихгүй, цаас болж үлдэнэ. Тиймээс манай улсын ялгарал, онцлог нь ямар байх вэ гэдэг талаас харсан. Улсынхаа хөрсөнд бууж хэрэгжих бодлогын баримт бичиг боловсруулахыг чухалчилсан” гэдгийг салбарын сайд Ц.Баатархүү энэ үеэр хэлэв.  Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамнаас Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратегийг боловсруулах ажлыг энэ оны нэгдүгээр сараас эхлүүлсэн бөгөөд тухайн үед эрдэмтэн судлаачид, хувийн хэвшлийнхэн зэрэг оролцогч талуудын саналыг авч төсөлдөө тусгасан. Ийнхүү тал талаас нь хэлэлцэн боловсруулж, УИХ-д өргөн барихад бэлэн болсон төслөө дахин салбарынхнаараа нягтлан тунгааж байгаа нь энэ бөгөөд хэлэлцүүлэгт оролцогчид Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратегийг боловсруулж дууссанд талархалтай хандаж байлаа.  Энэхүү хэлэлцүүлэг цаашид оролцогч байгууллагууд, хувийн хэвшлийнхэн, УИХ, Засгийн газрын түвшинд цувралаар явагдах юм.  Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратегид тусгасан онцлох заалтууд ТУЛГУУР 5 ЗОРИЛТ:  Монгол Улсын хиймэл оюуны хөгжлийн 3 үе шат 

Монгол Улс 5G сүлжээг өнөөдөр албан ёсоор асааж, технологийн шинэ эринийг эхлүүллээ. Энэ нь Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны 2025 онд хийж, хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн гол ажлыг нэг юм. Уг арга хэмжээг Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү нээлээ. Тэрбээр, “Радио давтамжийн нөөц нь дэлхийн эдийн засгийн чухал хөрөнгө юм. Олон улсын цахилгаан холбооны байгууллага энэхүү нөөцийг улс орнуудад хуваарилдаг бөгөөд сонгон шалгаруулалтыг олон улсын гэрээний дагуу явуулдаг. Энэ ажлыг зохион байгуулсан Харилцаа холбооны зохицуулах хороо (ХХЗГ) болон идэвхтэй оролцсон үүрэн холбооны операторуудад талархал илэрхийлье. 5G технологи нь зөвхөн хурдан интернэт биш, харин шинэ эдийн засаг, технологийн дэвшилд суурилсан аж үйлдвэрийн хөгжлийн суурь болно. Энэ нь орон нутгийн иргэд, ялангуяа алслагдсан багт амьдардаг хүүхэд, залууст нийслэлийн түвшний нийгмийн үйлчилгээг цаг алдалгүй авах боломжийг олгоно. Тухайлбал, сумын иргэд Улаанбаатарын эмнэлгүүдээс эрүүл мэндийн зөвлөгөө, тусламжийг шууд авах, хүүхдүүд дэлхийн шилдэг хичээлийг онлайнаар сонсох боломжтой болно. Хамгийн гол нь 5G нь аж үйлдвэрийн шинэ эриний эхлэлийг тавина. Уул уурхайд жолоочгүй тээвэр нэвтрүүлэх, экспортыг нэмэгдүүлэх боломж бий болно. Судалгаагаар, 2030 он гэхэд Монгол Улсын ДНБ-ийн 1-4%-ийг 5G технологи бүрдүүлж, жил бүр 800 тэрбум төгрөгийн эдийн засгийн өсөлтийг бий болгоно гэж тооцоолж байна. Хүний оролцоог багасгасан, дэлхийн зах зээлд өрсөлдөхүйц орчин үеийн аж үйлдвэрийг хөгжүүлэхэд эрчим хүч, хурдан бөгөөд хоцрогдол багатай интернэт гэсэн хоёр тулгуур чухал. 5G технологийн нэвтрүүлэлтээр бид энэ тулгуурын нэгийг амжилттай босгож, Монгол Улсын экспортын шинэ гүүрийг хамтдаа нээж байна” хэмээн онцлов. 5G сүлжээ нь өндөр хурдны интернэтээр хязгаарлагдахгүй харилцаа холбоо, аж үйлдвэр, боловсрол, эрүүл мэнд, уул уурхай зэрэг олон салбарт хувьсгал авчирна. 5G технологийн ашиг тус: Сорилтууд ба онцлог: Монголын хүн амын сийрэг байршил, өргөн уудам газар нутаг нь 5G-ийн дэд бүтэц бий болгоход их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаарддаг. Гэсэн хэдий ч оператор компаниуд 5G сүлжээний туршилтыг ажлыг амжилттай хийж, үе шаттайгаар асааж эхэллээ. 5G нь Монголд дижитал хуваагдлыг багасгаж, хөдөө орон нутгийн хөгжил, цахим засаглал, боловсрол, эрүүл мэнд, эдийн засгийн өсөлтөд томоохон хувь нэмэр оруулна. Гэхдээ хөрөнгө оруулалт, дэд бүтцийн хөгжил зэрэг сорилтуудыг даван туулах шаардлагатай. Өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 130 гаруй улс 5G хөдөлгөөнт холбооны үйлчилгээг нэвтрүүлээд байна. Дэлхийн хүн амын 21 хувь нь 1,76 тэрбум хүнд 10 сая гаруй 5G технологийн антен сүлжээгээр дамжуулан үйлчилгээ хүргэж байна. Дэлхийн 186 улсад 623 оператор компани 5G сүлжээ байгуулахаар төлөвлөсөн, туршилт хийгдсэн, давтамжийн зөвшөөрөл өгөгдсөн, сүлжээгээ байгуулсан, үйлчилгээг эхлүүлсэн, зах зээлд бүрэн нэвтрүүлсэн байна.   5G нь 2024 оны эцэс гэхэд мобайл дата урсгалын 34 хувийг эзэлж байсан бол 2030 оны эцэс гэхэд нийт мобайл датаны урсгалын 80%-ийг дамжуулах төлөвтэй гэж Эрикссон компаниас таамагласан байна. 2030 онд 5G сүлжээний дэлхийн холболтын тоо 6.3 тэрбумд хүрч, мобайл нийт холболтын 67 хувьтай тэнцэнэ.

Гадаадад ажиллаж, амьдарч буй иргэд Үндсэн хуулиар олгогдсон сонгох эрхээ бүрэн эдэлж чадахгүй хэвээр байна. Тэд 2000 оноос эхлэн УИХ-ын сонгуульд саналаа өгөх, оролцоогоо хангах хүсэлтээ гаргах болсны дагуу 2005 онд УИХ энэ асуудлыг анхааралдаа авч, 2012 оноос гадаад улс дахь монголчуудын санал өгөх эрх хуулиар нээгдсэн.  Энэ дагуу хилийн чанад дахь монголчууд тухайн орныхоо дипломат төлөөлөгчийн газар биечлэн очиж бүртгүүлэн, саналаа өгдөг болсон. Энэ нь иргэдэд хүндрэлтэй хэвээр байсан тул оролцоо хангалтгүй, сонгуулийн ирц муу байх шалтгаан болов.  Иймд Сонгуулийн ерөнхий хорооноос 2024 оны УИХ-ын сонгуулийн үеэр 80 гаруй улсад ажиллаж, амьдарч буй 200,000 гаруй монгол иргэдийн оролцоог хангах үүднээс анх удаа иргэдээ цахимаар бүртгэсэн боловч саналаа биечлэн очиж өгдөг асуудал хэвээр үлдсэн юм. Тодруулбал, УИХ-ын 2024 оны сонгуулийн цахим бүртгэлд хилийн чанад дахь 13,095 иргэн хамрагдсанаас ердөө 50 хувь буюу 6000 гаруй нь саналаа өгчээ. Энэ нь 2020 онтой харьцуулахад, цахим бүртгэл амжилттай явагдсан ч биечлэн очдог байдал сонгуулийн оролцоо, идэвхийг бууруулав. 2020 оны тухайд гадаад дахь 4600 монгол иргэн саналаа өгөхөөр бүртгүүлж, 3200 нь саналаа өгч байжээ.  Иймд Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам гадаадад ажиллаж, амьдарч буй монголчуудынхаа сонгуулийн идэвх, оролцоог нэмэгдүүлэх хүрээнд олон улсын туршлагыг судалж, Сонгуулийн тухай хуульд цахимаар санал өгөх эрхийг баталгаажуулах, технологийн хүртээмж, цахим дэд бүтцийн бэлэн байдлыг хангаж байна.  Тухайлбал, ЦХИХХЯ-ны төлөөлөл 2024 онд сонгуулийн санал өгөх цахим системийг нэвтрүүлсэн анхны улс болох Эстонид туршлага судалсан. Эстони улс 2005 онд дэлхийд анх удаа үндэсний сонгуульдаа интернэтээр санал өгөх системийг нэвтрүүлж, 2023 онд иргэдийнх нь саналын 51% нь цахимаар ирсэн нь дэлхийн хамгийн өндөр үзүүлэлт болсон. Тус улс i-Voting системийг ашигладаг.  Тэгвэл энэ удаа Филиппин улсын сонгуулийн явцыг ажиглаж, туршлага судлах гэж байна.  Филлипинчүүд 2025 оныхоо сонгуулийг тавдугаар сарын 12-нд цахимаар явуулна. Филиппиний Сонгуулийн Хороо 77 улс дахь 1.2 сая иргэнийхээ сонгуульд оролцох эрхийг хангаж, дөрөвдүгээр сарын 13-наас цахим санал хураалтыг эхлүүлжээ. Энэ хүрээнд урьдчилсан бүртгэлийг 100 хувь онлайнаар хийсэн байна. Саналын нууцлалыг хангахын тулд end-to-end шифрлэлт, блокчэйн технологид суурилсан өгөгдлийн хамгаалалтыг ашиглаж байгаа аж.  2023 оны байдлаар 10 гаруй улс гадаадад байгаа иргэдийнхээ саналыг цахимаар авах ажлыг ямар нэгэн хэлбэрээр туршсан эсвэл албан ёсоор хэрэглэж байна.

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү Хэнтий аймагт ажиллах үеэрээ 400 гаруй сурагчидтай уулзлаа. Энэ үеэр тэрбээр НҮБ-ын Хүүхдийн сантай хамтран хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй “1000 AI Ambassador” төслөө танилцуулсан юм. Тус яам нь хоёрдугаар сард хиймэл оюуны үндэсний стратегийг боловсруулан, олон нийтээр хэлэлцүүлсэн юм. Энэхүү стратегийн хүрээнд НҮБ-ын хүүхдийн сантай хамтран орон даяар 1000 залуу манлайлагчдыг хиймэл оюуны (AI) элч болгон бэлтгэх ажлыг эхлүүллээ. Төслийн хүрээнд “1000 AI ambassador” – ийг төрөл бүрийн сургалт, чадавхжуулах үйл ажиллагаагаар дэмжинэ. Эдгээр манлайлагчид нь өөрсдийн мэдлэг, ур чадвараа ашиглан хиймэл оюуны тухай ойлголт, цахим ур чадвар, технологийн шинэ хандлагыг олон нийтэд таниулах, иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэнэ. Тэдгээр элч нар хот, хөдөөгийн олон нийтийн хүрээнд хиймэл оюуны хэрэглээ, ач холбогдлыг ойлгуулах сургалт, арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулж, иргэдийн дижитал боловсролыг нэмэгдүүлэхэд хувь нэмэр оруулах юм. Үүнээс гадна, шинэлэг санаачилга, инновацыг дэмжих, хиймэл оюуныг ашиглан нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах боломжийг судалж, бодит төсөл, үйл ажиллагаагаар дамжуулан хэрэгжүүлнэ. Энэхүү хөтөлбөрийн үр дүнд залуу манлайлагчид нь технологийн хөгжилд тэргүүлэгч болж, хиймэл оюуны салбарт мэргэшсэн иргэдийн хүрээг өргөжүүлэх, улс орны инновацын чадамжийг дээшлүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлэх юм. Энэ хүрээнд ЦХИХХ-ны сайд Ц.Баатархүү Хэнтий аймгийн 20 сурагчийг Хиймэл оюуны элч төлөөлөгч болгон бэлдэх үүргийг Хэнтий аймгийн Засаг дарга Д.Аюурбуньд өгч, 20 ширхэг компьютер гардуулан өглөө.