“2023 оны дэлхийн сансрын эдийн засгийн хэмжээ 570 тэрбум ам.долларт хүрсэн” гэж АНУ-ын Сансрын сан мэдээллээ. Энэ нь 2022 оны дүнгээс 7.4 хувиар өсөж, арван жилийн өмнөх сансрын эдийн засгийн хэмжээнээс хоёр дахин их болжээ. “The Space Report” сэтгүүлд нийтэлсэн дэлхийн сансрын эдийн засгийн шинжилгээнд энэ онд 54 улс орон, олон улсын байгууллагуудыг хамруулсан сансрын 11 салбарын арилжааны орлого, засгийн газрын зардлыг судалжээ. Арилжааны орлого нийт эдийн засгийн орлогын 78, АНУ-ын сансрын төсөв 13, АНУ-аас бусад улсын зарлага 9 хувийг эзэлж байна. Тухайлбал, Сансрын салбарын арилжааны орлого 2023 онд нийт 445 тэрбум ам.долларт хүрэв. Ингэхдээ байршил, навигац, цаг хугацаа (PNT)-ны мэдээллийг үнэн зөв өгөх хиймэл дагуул үйлчилгээ нь 209 тэрбум ам.долларын орлоготой хамгийн том дэд салбар аж. Улс орнуудын хиймэл дагуул хөөргөх хурд нэмэгдсэнээр арилжааны хиймэл дагуулын үйлдвэрлэл, хөөргөлтийн орлого хоёр жилийн дотор хоёр дахин өссөн байна. Мөн тус сангийн мэдээлснээр 2023 онд сансрын хөтөлбөрүүдэд олон улсын засгийн газрын зардал 11 хувиар өсөж, 125 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Өнгөрсөн онд АНУ, Хятад, Япон, Орос, Европын холбоо, Франц, Герман, Итали, Өмнөд Солонгос зэрэг есөн орон төсвөө хоёр оронтой тоогоор нэмэгдүүлэв. 2023 онд нийт 54 улсын 42 (78%) нь сансрын төсвөө өсгөжээ. 44 улсын 2024 оны урьдчилсан төсөвт зарлага бага хэмжээгээр (64%) өссөн ч олон улс орон сансрын төсвөө огцом нэмсний улмаас дундаж өөрчлөлт 35 хувийн өсөлтийг харуулав. Сансрын сангийн Гүйцэтгэх захирал Хизер Прингл “Манай жил бүр хийдэг дэлхийн сансрын эдийн засгийн дүн шинжилгээ нь төрийн болон хувийн хэвшлийн аль алинд нь сансрын салбарын ач холбогдол нэмэгдэж байгааг харуулж байна” гэж тайлбарлав. Сансрын сангийн тайлангийн нэгэн адил Дэлхийн эдийн засгийн форумын сансрын технологийн тайланд дэлхийн сансрын эдийн засаг 2023 онд 630 тэрбум доллар байсан бол 2035 он гэхэд 1.8 их наяд ам.доллар болно гэж тодорхойлов. Хиймэл дагуул гэдэг нь хүний зохион бүтээж, сансрын тойрог замд байрлуулсан зүйлийг хэлнэ. Хүн төрөлхтний бүтээсэн анхны хиймэл дагуул болох Спутник-1 хиймэл дагуулыг хуучнаар Зөвлөлт Холбоот Улсын Сергей Королёв, Мстислав Келдыш нарын олон эрдэмтэд бүтээж, 1957 оны аравдугаар сарын 4-нд сансарт хөөргөжээ. Энэ үйл явдал хүн төрлөхтөний хөгжлийн түүхэнд шинэ эрин нээсэн юм. Түүнээс хойш 9115 хиймэл дагуул сансарт хөөрсөн байна. Нийт сансарт хөөрсөн хиймэл дагуулын цөөн хэсэг нь сансарт угсрагдаж, сансрын станц зэрэг томоохон байгууламжуудыг бий болгож, ихэнх нь ашиглалтаас гарч сансрын хаягдал болж, зарим нь дэлхийн агаар мандалд орж шатаж дуусах эсвэл газарт болон далай тэнгист унажээ. 2018 онд Шинэ Зеланд Улс Электрон цойлуур (пуужин) ашиглан сансарт хиймэл дагуул байрлуулснаар дэлхий дээр нийт 11 улс хөөргөлтийн талбайгаасаа хиймэл дагуул хөөргөх чадамжтай болжээ. Цөөн тооны сансрын судалгааны хөлөг дэлхийгээс бусад Сар, Буд, Сугар, Ангараг, Бархасбадь, Санчир, Нарны тойрог замд байрлан, хиймэл дагуул болон ашиглагдаж буй. Хиймэл дагуулыг цэрэг болон иргэний зориулалттаар ашигладаг. Мөн Дэлхийн ажиглалтын хиймэл дагуулууд, холбооны хиймэл дагуул, навигацийн хиймэл дагуулууд, цаг уурын хиймэл дагуулууд, судалгааны хиймэл дагуулууд гэж бий. Сансрын станц болон сансрын хөлөг ч тойрог замд байрласан үедээ хиймэл дагуул гэж нэрлэгддэг. Хиймэл дагуулын тойрог зам нь зорилгоосоо шалтгаалаад янз бүр байдаг бөгөөд олон янзаар ангилагддаг.  Хиймэл дагуул нь ихэнхдээ хагас биеэ даасан, компьютерын удирдлагатай системээр ажилладаг. Үүнд эрчим хүчний үүсгүүр, дулааны хяналтын, телеметрийн, чиглүүлэгч, тойрог замын хяналтын гэх мэт дэд системүүд бий. 2022 онд 6000 гаруй хиймэл дагуул идэвхтэй байсан бол 2030 он гэхэд манай гаригийн тойрог замд 60000 орчим хиймэл дагуул байх болно гэсэн тооцоолол бий. Эх сурвалж: Spacewatch

Уулзалтаар Н.Учрал сайд Британи Улс цахим засаглалын индекс болон Үндэсний кибер аюулгүй байдлын индексээр дэлхийд тэргүүлэгч улсуудын нэг тул цаашид дээрх чиглэлээр туршлага солилцон хамтран ажиллах сонирхолтой байна гэдгээ илэрхийлэв. Элчин сайд Фиона Блайт Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй цахим шилжилтийн бодлого, үйл ажиллагаа богино хугацаанд бодит үр дүнд хүрч байгааг сайшааж, цаашид хоёр орны цахим засаглал, кибер аюулгүй байдлын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэн хөгжүүлэхэд хамтран ажиллахаа илэрхийлсэн юм.

Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам “Цахимд хэвшье” уриатай “Цахим хөгжлийн өдөрлөг” арга хэмжээг төр, хувийн хэвшлээ дэмжин, ЦХХХЯ-ны харьяа, салбар байгууллагууд болон Монголын Программ Хангамж Үйлдвэрлэгчдийн Холбооны 16 гишүүн байгууллагатай хамтран энэ сарын 11-18-ны өдрүүдэд говийн бүсийн 4 аймагт зохион байгуулан ажиллаж байна. Энэхүү арга хэмжээ өнөөдөр (2024.03.18) Өмнөговь аймагт үргэлжилж, тус арга хэмжээг нээж, ЦХХХ-ны дэд сайд Ж.Эрхэмбаатар Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамнаас бүсчилсэн хөгжлийн зорилтын хүрээнд хэрэгжүүлж буй зорилт, бодлого, арга хэмжээг танилцуулж, ЦХХХ-ны сайдын зөвлөх Б.Ганбат “Аймгийн цахим шилжилтийн бэлэн байдлын үнэлгээ, анхаарах асуудал, шийдэл гарц”-ын талаар танилцууллаа. Мөн Өмнөговь аймгийн Засаг дарга Р.Сэддорж “Аймгийн цахим бодлогын хэрэгжилтийн байдал”, И-Монгол академи УТҮГ-ын Салбар дундын зохицуулалтын газрын дарга Х.Энхманлай “Орон нутгийн төрийн үйлчилгээнд процессын шинжилгээ хийх, дахин загварчилж төрийн үйлчилгээний нэгдсэн системд холбох төсөл”-ийн талаар, Өмнөговь аймаг дахь Төрийн цахим үйлчилгээний хэлтсийн дарга Ч.Нансалмаа”ХУРДАН” цэгийн үйлчилгээний онцлог, анхаарах асуудлууд, Үндэсний дата төв УТҮГ-ын Мэдээллийн технологийн газрын дарга Э.Баттөр “Орон нутгийн төрийн байгууллагуудын систем, серверүүдийг төрийн үүлэн тооцооллын /mCloud/ системд нэгтгэх төсөл”-ийн танилцуулга, Монголын Программ Хангамж Үйлдвэрлэгчдийн Холбоо ТББ-ын Гүйцэтгэх захирал Б.Тамир “Аймгийн цахим бодлогын баримт бичиг боловсруулахад зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх нь” зэрэг сэдвийн хүрээнд танилцуулга, мэдээлэл хийв. Арга хэмжээний хүрээнд аймгийн төрийн байгууллагууд, бизнес эрхлэгчид, ЕБС-ын багш, сурагчид, иргэд, олон нийтэд нэгдсэн хурал, уулзалт, өдөрлөг, сургалтыг зохион байгуулна.