Монгол Улсын Харилцаа холбооны үүсэл хөгжил, өртөө, улааны тухай

ҮЙЛ ЯВДАЛ

2021.02.16

Анхны өртөө улаа яаж үүссэн цаашид хэрхэн өргөжин хөгжсөн, өртөө улааг зохион байгуулж байсан хэлбэр, харилцаа холбооны хөгжилд нөлөөлж байсан эерэг болон сөрөг хүчин зүйлийн талаар товч мэдээлэл хүргэж байна. Монгол Улсын харилцаа холбооны салбарын дотроос шуудан холбоо нь хамгийн эртний ууган салбарын нэг юм. Өртөө шуудангийн эртний буурал түүхтэй улс орнуудын нэг нь Монгол Улс юм. Эдүгээгийн Монгол Улсын нутагт манай эрины өмнөх III зууны сүүлчээс оршин тогтнож байсан Хүннү нар олон муж хязгаартайгаа түргэн шуурхай харилцах хааныхаа зарлигаа хүргэх, мэдээлэл солилцохын тулд элч зарж, бичиг илгээж байсан мэдээ байдаг. (Монгол Улсын гавъяат холбоочин И.Норовжавын өгүүллээс…) ХҮННҮ УЛСЫН ҮЕИЙН ӨРТӨӨ ШУУДАН Эртний нүүдэлчин монголчуудын харилцаа холбооны гол хэрэглүүр нь морьт элч, галын дохио, дарцаг, утаа зэрэг зүйлс байлаа. Манай эрины өмнөх III зууны сүүлч II зууны эхнээс Хүннү улсад “Оуто ван” буюу өртөө ван хэмээх албан тушаал байжээ. Уг гүрний вангууд эзэн хаандаа яаралтай бичгүүдийг уургын улаа хэрэглэн буухиа элчээр явуулж эхэлснээр шуудан холбооны эх үүсвэр тавигдсан түүхтэй. Мөн III зууны сүүлч II зууны үед Хүннү нар гадаадад элч зарж, бичиг илгээж байсан мэдээ бий. Манай эриний IV зуун “Өртөөчин “ хэмээх албан тушаал бий болж, улсын нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь хамарсан өртөө байгуулж эхэлсэн. УУРГЫН УЛАА Уургын улаа гэдэг уургалан барих гэсэн утгатай үг бөгөөд харилцан нэвтрэлцэх явдлын нэг хэсэг, түр зуурын өртлөг өртөөний нэг хэлбэр юм. Энэ нь харилцаа холбооны анхны хэрэглэж байсан өртөө. Уургын улаач нь шууданч хаана яваа газраасаа ямар ч айлын сүргээс морь хөсгөө сольж, хүнсний хоол ундаа бэлтгэн хэрэглэхийг хэлдэг. Үүнд нь ард иргэд таатай бус хандаж байсан учир уургын улаач нараас аль болох холуур байхыг хичээдэг байв. Тиймээс уургын улаа нь маш их дутагдалтай байсан жишээ нь өртөө хоорондох зай харилцан адилгүй учраас айл хүнгүй газар унаа хөсгөө сольж чадахгүй, мөн хоол хүнсгүй болох зэрэг эрсдэлтэй тулгардаг байсан. Мөн уургын улаач нарт яаж явах замыг нь зааж өгсөн орчин үеэр бол газрын зураг байхгүй байсан тул яаралтай шуудан бичиг замдаа саатаж хугацаанаасаа хожимдох нь элбэг байв. ЧИНГИС ХААНЫ ҮЕИЙН ШУУДАН

XIII зууны эхэнд Монголын тулгар төрийг үндэслэгч их хаан Чингис нэгдсэн Монгол Улсыг байгуулсан тэр цагаас Монгол овог аймгуудын хооронд харилцан нэвтрэлцэх явдал нилээд өргөн болж шуудан өртөө нь улсын нэгдмэл алба болон хөгжсөн байна. Ийнхүү өртөө шуудангийн албыг эхнээс нь төрийн өндөрлөг албадын хооронд болон төрөөс нийгэмд хүргэх мэдээллийг харилцан дамжуулах үндсэн хэрэгсэл, онцгой алба болгон зохион байгуулж иржээ.

ӨГӨДЭЙ ХААНЫ ҮЕИЙН ӨРТӨӨ ШУУДАН

XII-XIII зууны Монгол оронд Чингис хааны гэрээслэл ёсоор 1228-1241 онд хаан ширээнд сууж байсан Өгөдэйн үед мэдээлэгч, захирагч \мэдээлэл\ нарыг бий болгон өртөө байгуулсан нь харилцаа холбооны хувьд уургын улааг устгаж, улсын өртөө байгуулсан явдал юм. Тэр үед өртөөгөөр цэргийн анги, эд бараа, нум сум, эмээл, хазаар зэргээр юм татаж авах эсвэл хаа хол газраас сувд, тана авчрах явдалд өртөөг өдөр шөнөгүй дайчилж байсан нь иргэдийг ихэд гачигдуулж байжээ.

Монгол гүрний хэмжээгээр өртөө байгуулах Өгөдэйн анхны шийдвэр дотор “Элч нарыг явуулахад явдал удаан, улс иргэнд зовлон буй учир “Огооторшуулан“ \журам болгон\ зүг зүгийн мянгат мянгатаас замчин \улаачин \ гаргуулж, суурьт зам өртөө үүсгэн, элч нарыг хамаагүй улсаар үл хэсүүлэн давхцуулах, зөвхөн өртөөгөөр явуулах хэрэгтэй гэж заасан байжээ.

Өгөдэй хаан анхны үед 37 суурь өртөө байгуулж, мянгат бүрээс суурь тутамд улаач, унааны морь, хүнсний хонь, саалийн гүү, хөллөх үхэр, ачих тэрэг зэргийг тогтоосон хэмжээгээр гаргах үүрэг ноогдуулж байв.

1232-1233 онд өртөөний ажлыг эмх журамтай болгохын тулд өртөөгөөр пайз тэмдэг, зар бичиггүй явсаныг цаазлах, өртөөгөөр явагчдын хэрэглэх хүнс шүүсний хэмжээг тогтоож, хэтрүүлэн хэрэглэсэн этгээдийг цээрлүүлэн шийтгэж байхаас гадна өртөө замыг зөвхөн бүх монгол орны дотор төдийгүй 1235 оны үед монгол гүрний эзэмшсэн уудам нутагт өртөө замыг байгуулжээ. Энэ утгаар нь Өгөдэй хааныг монголд шуудан холбоог үндэслэгч, түүний байгуулсан шуудан өртөөг одоогийн шуудангийн төдийгүй харилцаа холбооны сүлжээний анхдагч гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй юм.

Өгөдэй хааны зарлигаар байгуулсан морин өртөө шуудан нь өөрийн их эзэнт гүрнийг нэгтгэн барьж байх гэсэн тэр цагийн монгол хаадын бодлогод чухал үүрэг гүйцэтгэж байсан шигээ дараа дараачийн хаадууд монгол туургатны цаашдын хөгжилд амьдралын янз бүрийн үе шатанд тэдгээрийн эрх ашиг сонирхлыг хангах төрийн захиргааны нэгэн хэрэглүүр болж байв.

Монгол шуудангийн зохион байгуулалт ёс журам нь дундад зууны үеийн феодалын дорой буурай цагийн үед хамаарах боловч мөн үеийн Европтой зэрэгцүүлэхэд илүү сайн, тухайн эзэнт улсын байдалд зохицсон байжээ. Иймээс монголын шуудан нь бусад улс орны анхаарлыг татаж, шуудангийн нэр томъёо олон орны үгийг баяжуулсан гэж гадаадын зарим эрдэмтэд бичиж, үзсэн жуулчид магтсан байдаг.

Аливаа улсын шуудан нь уналга, тээврийн хэрэгсэлтэй нягт холбоотой болохоор тэдгээрийн хөгжил, төрөл, хүртээмж, зохион байгуулалтаас хамаарч байдаг. Эртний монголын шуудангийн унаа тээврийн гол үндсэн төрөл нь ердийн хөсөг, морь байв.

Монгол Улсын хязгаарын дотор болон хязгаар нэвтрүүлэх албан бичиг, захидал зэргийг шуудангаар нааш цааш нэвтрүүлэн явуулахдаа өртөө тутмаас ачих морь, морьтой улаач нэгийг хэрэглэдэг.

Албан бичгийн шуудан явуулахад түүн дээр маркны оронд тэр бичгийг явуулсан ба үнийг хураасан албан газрын тэмдэг дардаг байсан байна. Тухайн үеийн тэр тэмдгийг одоогийн марктай адилтгаж болох юм.

Монголын өртөө шуудан нь маш их хариуцлагатай алба байсан бөгөөд монголын их гүрний аль ч өнцөгт ямар ч самуун дэгдсэн харийн дайсан халдсан тухай эсвэл өөр ямар нэг чухал хэргийн талаар их хаанд айлтгахын тулд буухиа элч өдөрт 200 бээр, заримдаа 250 бээр \тэр үеийн 1 бээр 500 метртэй тэнцүү\ газар хурдлан мэдээ хүргэдэг байжээ.

Маш чухал яаралтай алба гарвал элчид шонхортой пайз олгоно. Элч хоёр өртөөний хоорондох 25 бээр газрыг гэдсээ боон, толгойгоо ороосон байдлаар асар богинохон хугацаанд туулдаг байв. Хэрэв элч хоёулаа байвал хурдан морийг хоёулаа унадаг байсан бөгөөд нэг өртөөнд ирэхэд нь тусгайлан сойж бэлтгэсэн сэлгээний хурдан морьдыг бэлэн байлгадаг байжээ. Тэд огт сааталгүй дараагийн өртөөнд очиход мөн л морьд бэлэн байдаг байна.

Өртөө бүр дээр элч зарлага нарт зориулсан 300-400 морь, том гэр, унтах ор дэвсгэр, тансаг торгон хөнжил, хоол унд хэрэгтэй юм бүхэн элбэг дэлбэг хэзээд бэлэн байдаг байна. Морьдыг мянгат хот цайзуудаас бэлтгэх бөгөөд харин эл хуль газрын өртөөдөд хааны сангаас гаргадаг байжээ.

Тэр цагт яаралтай бичиг захианы дөрвөн буланд “Морин дэл дээгүүр довтлон явуул” гэж бичиж, өнцөгт нь нисэж яваа шувуу зураад “Нис, нис” гэсэн бичиж буухиагаар илгээдэг байсан нь хурдлан хүргэхийн тэмдэг байсан ба мөн шар шувууны өрөвлөг өд нааж явуулдаг байсныг \жигүүр агуулган\ “Өдтэй бичиг” гэдэг байсан.

Өдтэй бичгийг байгалийн ямар ч бэрхшээлийг ялгахгүй түүнд үл захирагдан өдөр шөнөгүй довтолгосоор хүрэх газарт нь хүргэх хатуу хуультай байжээ. Иймээс өдтэй бичигт наагдсан шувууны өд нь жирийн нэг шувууны өд наадаггүй гагцхүү шар шувууны өрөвлөгийг наадаг байсан нь өдөр шөнө аль ч цагт зогсолгүй явж хүргэх гэсэн агууллагатай өвөрмөц онцлогтой өв уламжлалтай байлаа. Түүнчлэн захидал бичигт зэрэглэл тогтоон онц яаралтай бичгийн дөрвөн захаар нь бийрээр хөвөө зурж явуулдаг байжээ. Их Монгол улсын хаан–эзэн Чингисийн гутгаар хүү Өгөдэй, эцгийнхээ их сууринд сууж хаан эцгээс хойш үйлдсэн сайн хэрэг минь гээд:

Би Алтан улсыг эзлэн дагуулав.
Бидний хооронд элч явуулж харилцах ба элдэв хэргийг зөөлгөх өртөө замыг тавиулав.
Усгүй газарт худаг малтуулж гаргуулаад улс иргэнийг ус өвсөнд хүрэлцээтэй болгов.
Зүг зүгийн суурин улсын хотуудад мэдээлэгч захирагч нарыг тавьж, улс иргэнийг хөл хөсөр, гар газар тавиулж амар түвшин болгов гэжээ.

Өдтэй бичиг

Яаралтай бичиг

МОРИН ӨРТӨӨГӨӨР ЯВУУЛАХ ШУУДАНГИЙН ХЭМЖЭЭ

хүнд нь 70 жин буюу 42 кг,
урт нь 13 ямх буюу 41,6 см
өргөн нь 7 ямх буюу 22,4 см
өндөр нь 6 ямх буюу 19,2 см \ 1ямх тэнцүү 3,2 см \ байхаар овор хэмжээ нь тогтоогдсон байна.

Шуудан нь нэг хоногт 6 өртөөнөөс доошгүй буюу \180 км\ явах журамтай байсан. Мөн бичиг захидлын хүндийг лан, пунгаар тогтоож зохих үнийг тэр хэмжээний дагуу хураадаг байжээ. \1лан тэнцүү 37,5 гр, 1 пүн тэнцүү 375Мгр\

ЯВГАН ӨРТӨӨ

Зарим өртөө замыг мориор нэвтрэн өнгөрч үл болох бартаатай замд явган өртөө гаргаж байв. Мөн өөр хоорондоо ойр зайтай суурин бүрд явган элч алба гүйцэтгэж байжээ. Алсаас гүйн ирэх чимээ нь дуулдаж байхын тулд элч нь хонх бүхий бүстэй байна. Нэг элчийг гүйн ирэхэд авчирсан шуудангийн зүйлийг дараачийн элч халаа залган авч гүйнэ. Үүний дүнд 10 өдрийн газрыг нэг, 20 өдрийн газрыг хоёр хоногийн дотор явж мэдээ авалцаж, шууданг дамжуулах хурд тэр үед харьцангуй их түргэн байжээ.

МАНЖИЙН ҮЕИЙН ӨРТӨӨ ШУУДАН

Дундад зууны үеийн Монголд морин өртөө анх байгуулагдахдаа л эгэл жирийн хүмүүсийн хөрөнгө хүчинд түшиглэж, яваа яваандаа их нүсэр хүнд албан үүргийн нэг болсон байна. Энэ хүндрэл нь ялангуяа Монголын Феодалууд Манжид дагаар орж Манж Чин улс халх Монголд өөрийн ноёрхолыг бэхжүүлэх, баруун Монголыг байлдан дагуулах зорилгоор Монголын өргөн уудам газар нутагт цэрэг, буухиа, элч, бичиг харилцан нэвтрэлцэх зорилгоор цэргийн буухиа, суман, салбар, хэсгийн өртөөд олон тоогоор байгуулсан тэр үеэс бүр их дарамт болж улам харгис хэрцгий шинж чанарт шилжсэн байна.

XIII зууны үед зохион байгуулагдсан Монголын өртөө шуудан олон зуун жил үе улиран хэрэглэгдсээр Манжийн ноёрхлын үед ч \ 1691-1911\ үргэлжлэн өртөөгөөр явах алба бүхэн нь яаралтай түүний дотроос шуудан бичиг бүрийг маш түргэн дамжуулах ёстой. Үүгээр Манжийн хааны эртний заншлаар өдтэй, морин туурайтай бичгүүдийн аль аль нь дамждаг байжээ. Гэвч энэ үед шуудан өртөөний албыг энгийн ард иргэдээр үнэ хөлсгүй гүйцэтгүүлж бүх зардлыг өөрсдөөр нь гаргуулах зарлиг буулгаж, өртөөчдийг харгис хэрцгийгээр дарлан мөлждөг байсан нь Монгол шуудангийн түүхэн дэх хамгийн хүнд хэцүү үе юм.

Манжийн Энх-Амгалан хаан 1692 онд Хятад цагаан хэрмийн хаалганаас эхлэн гадаад Монголын газарт таван замын өртөө байгуулах зарлиг буулган уул өртөөдийг байгуулах Хятад сайд, Монгол түшмэдийг тохоон томилж тулган даалгаж байжээ. Чухамхүү тэр үеэс Хятадын түмэн газрын Цагаан хэрмээс ар Монголын голлох чухал газар нутагт нэвтрэн холбосон таван замын \сүүлдээ 7 замын\ морин буухиа өртөө байгуулагджээ.

1715-1723 оны хооронд зөвхөн баруун талын нутагт орон нутгийн чанартай 39 өртөө, 1730 оны үед Түйн голоос Ховд Улиастай хүртэл 29 өртөө, Улиастайгаас Орхон хүртэл 18 суурь өртөө нэмж байгуулжээ.

XVIII зууны дунд үед Улиастайн жанжин, Их хүрээний сайд, Хар мөрний жанжин нарын хооронд элч бичиг дамжуулахаар халхын зүүн захаас улиастай хүртэл 74 суурь \2220 км\ суман өртөө байгуулав. Үүнийг “Умард замын өртөө” гэж нэрлэдэг. Мөн Түшээт хан, Цэцэн хан хоёр аймгаас Улиастай, Их хүрээний газартай холбох суман өртөөд олныг байгуулж, тус тус аймгийн элч шууданг нэвтрүүлж байжээ. Ийм өртөө Монгол нийтдээ 700- гаад байсан байна.

1758, 1762 онуудад Их хүрээ Ховдод тус тус суулгасан Манж амбан, баруун хойд хязгаарын жанжин сайдын газруудад буухиа элч бичиг нэвтрүүлэх, цэрэг, эдийн засаг, улс төрийн эзэгнэлийнхээ шаардлагаар Чуулалт хаалганаас Хятадын баруун хойд хязгаар өвөр ба Ар Монголын өргөн уудам нутаг дэвсгэр дээр Алтай замын гэж нэрлэгдэх цэргийн 140 гаруй суурь буухиа өртөөг ийнхүү байгуулсан. Алтай замын өртөө нь олон замын өртөө байсан.

Цэргийн ба буухиа өртөө нь цэрэгжүүлсэн морин өртөө бөгөөд нэвтрүүлэх албыг хэрхэн залгуулах тухай Манжийн дайчин улс хатуу нарийн хууль дүрмээр тогтоожээ. Буухиа өртөөний албыг ардууд биеэрээ, хөрөнгөөрөө залгуулах үүрэг хүлээдэг байсан бөгөөд буухиа өртөөний албан хаагчдыг өрх цэрэгт тооцож эр нэг бүр цэргийн хувьд бүрэн зэвсэг, морь дөрөв, тэмээ нэгийг бэлтгэж өртөөний албыг залгуулах хүнд үүрэг хүлээдэг байв.

Буухиа өртөөний суурь тутмын хооронд 30-35 км зайтай, харин нэвтрэн өнгөрүүлэх ачааллын хэмжээнээс хамааран суурь тутмын алба залгуулах өрх цэрэг зүтгэх хүчний мал хөрөнгө, орон сууц зэрэг хэрэглэл бэлтгэх тоо хэмжээг ялгавартай тогтоож байжээ. Манж чин улсын олон замын буухиа өртөөнд 2500 шахам өрх дайчлагдан алба залгуулдаг байсан төдийгүй өртөөний суурь бүрт 5-20 орчим цагаан гэр, элчийн хүнс, уналга ачааны морь, тэмээд, улаач, галч, тогооч зэргийг өртөөний алба залгуулагчдаас байнга бэлэн байлгахыг шаардаж байсан учраас аймаг хошуудаас өртөөний албыг хаахын тулд алс газар нутагт албан журмаар хугацаатай нүүдэллэн очиж байжээ.

Өртөөний өрх бол айлын өрх биш харин өртөөний зохион байгуулалтын хэлбэр нэгж юм. Энэхүү нэгжийг өрх гэж нэрлэж байв. Олон замын өртөөний нэгэн өрхийн албыг мал хөрөнгөөр баян чинээлэг нэг айл өрх залгуулж байсан боловч тийм хүмүүс цөөн бол нэг өрхийн албыг хэд хэдэн айл өрх хамжин \ дунджаар 3-4 \ морь, тэмээ, хүнсээ нийлүүлэн өртөө өрх болж байжээ. Өртөөний суурь тутамд аливаа албыг залгуулж нийлүүлэх бэлтгэлийн “өртөөний тай” хэмээх газар байв.

Манж чин улсын ноёрхлын үед тогтоосон өртөөнөөс гадна хошуу нутгийн дотор улаа дайчлах явдал жил дараалан нэмэгдэж, ард түмэн уургын улаанаас залхан халширч түүнээс зайлсхийхийн тулд адуу малаа нуух нутаг шилжин нүүх улааг таслах зэргээр тэмцдэг байжээ. Ард түмэн уургын улааг малын дайсан чонын адил үзэн ядаж “улих чоно, уургын улаанаас зайлахтун” гэж жигшин дургүйцэж байсан байна.

Өртөөний алба XIX зууны сүүлчээс улам хүндэрч ширүүсэн манжийн боолчлолын шувтаргын үеэр Монголын ноёд ч өртөөний алба ялангуяа Алтай замын цэргийн өртөөний албыг хөнгөтгөх шаардлагыг ширүүн тавьж байв. Тэр үед Монголын ард элдэв татвар албанд дарагдаж ядуурч хөрөнгө хүч мөхөсдөн үгүйрч өлсгөлөн тохиолдсон хүн ихээр бий болж байв. Манжийн өртөөний албаны бас нэг уршиг бол өртөөний зүтгэх хүчний гол хэрэгсэл болох малын хүч чадал доройтон турж үхэх эмгэг авах зэрэг шалтгаанаар жил тутамд олон зуун толгой мал үхэж хоргодон, ард иргэд ядуурч байсан байна.

МАНЖИЙН ЗАХИРГААНЫ ҮЕИЙН ОРОН НУТГИЙН ӨРТӨӨ ШУУДАН

Манжийн ноёрхогчид XVII зууны сүүлч XVIII зууны эхэнд олон хошуудын засаг захиргааны газрыг байгуулж, орон нутгийн дотор харилцан нэвтрэлцэх явдлыг залгуулахын тулд тэдгээр газруудын дэргэд морин өртөөдийг нэмж байгуулжээ. Эдгээр морин өртөөд нь олон замын буухиа өртөөнөөс тусдаа байгуулагдсан бөгөөд “Орон нутгийн морин өртөө” гэж нэрлэгдэж байв. Манжийн үед орон нутагт янз бүрийн хэлбэрийн өртөөдийг байгуулсан бөгөөд уургын улааг хүртэл хэрэглэж аливаа харилцан нэвтрэлцэх явдлыг залгуулж байв. 1872 онд Түшээт хан аймгийн чуулганы дарга, олон хошууд, бусад албан газар, жагсаалын зарлага, мэдээний албыг 385 өрх хааж байсан байна. Ар Монгол дахь манжийн захиргаа, Улиастайн жанжих, Хов, хүрээний амбас, Хиагт, хүрээний заргач, шүүхийн газруудын хооронд элч, бичиг нэвтрүүлэхийн тулд орон нутгийн дотор байнгын ажиллагаатай олон тооны морин өртөөг удаа дараа байгуулж, ард олны бие, хөрөнгөөр үнэ хөлсгүйгээр албан залгуулж байв. Энэхүү орон нутгийн морин өртөөг “суман өртөө” гэх бөгөөд түүнээс салбарласан өртөөдийг “салбар”, “дамжлага”, “навч” өртөөд гэж нэрлэжээ. Өртөөний албан хаагчдыг “тахар”, “зарлага мэдээ”, “уяачин” гэх зэргээр нэрлэдэг байв. Улиастайн жанжин, хүрээний амбасаас Хар мөрний Жанжин нарын хооронд элч бичиг нэвтрүүлэхээр Халхын зүүн хязгаараас Улиастай хүртэл 74 суурь суман өртөөг байгуулжээ. Үүнийг “умард замын өртөө” гэж нэрлэжээ. Байгалийн бэрхшээл бүхий бөгөөд нутаг бэлчээр тохиромжгүй, ялангуяа ган гачиг, зуд байнга тохиолддог зарим нутаг орон буюу нэгэн өртөөнөөс олон зам чиглэлээр салбарласан элч, бичиг нэвтрүүлэхийг хүнд хатуу өртөө гэдэг байжээ. Харин нутаг бэлчээр сайтай, элч бичгийг зөвхөн хоёроос илүүгүй чиглэлээр нэвтрүүлэх ба урин дулаан улиралд залгуулах зэргийг харгалзаж байсан учир хөнгөн зөөлөн өртөө хэмээн нэрлэж, ацаг хөлсийг харилцан адилгүй их бага янз бүр олгодог байжээ.( Н.Төмөрхүү- Монгол Улсын шуудангийн түүхэн товчоон номноос )

Монгол оронд байсан Оросын худалдаачид захидал харилцаандаа ашиглаж байсан шуудангийн өдрийн тэмдэгтийн дардас:

Монгол оронд байсан Хятадын худалдаачид захидал харилцаандаа ашиглаж байсан шуудангийн өдрийн тэмдэгтийн дардас:

ТҮМТ ӨРТӨӨ

Түмт өртөө нь төв өртөө бөгөөд Нийслэл хүрээ, Улиастай хоёроос өөр газар байгаагүй байна. Түмт өртөөнд аймаг хошуудаас шилж ирүүлсэн олон бод бүхий чинээлэг баян 20 өрх айл алба хааж байжээ. Өртөөнд алба хааж байгаа өрх тус бүр бэлхнээ эмээллэх гоц сайн морь 50-аас доошгүй байх тул түмт өртөө тухайн үед нэгэн амиар 1000 морь эмээллэн гаргах чадалтай байжээ.

Өртөөнд хөдлөх хүчний хүмүүс нь: өртөөний занги 1, бичээч 1, өртөө алба хааж байгаа өрх бүрийн гэрийн эзэн түүний мэдлийн дор тус бүрд нь 2 улаач нийтдээ 62 эрэгтэй энэ Түмт өртөөнд ажиллаж байна. Түмт өртөө гэж нэрлэсэний учир бол түмэн цэрэг хөдөлгөх түүнд зориулах бэлэн түмэн агт эмээллэн мордуулах чадалтай төв өртөө гэсэн нэр бөгөөд тэр үеийн өртөө бол эрх биш цэргийн зохион байгуулалт бүхий утга чанар хадгалан байсан байна.

Мэдээлэл бэлтгэсэн: Захиргаа, удирдлагын газрын ахлах мэргэжилтэн Н.Цэвээндарь

Бусад мэдээ

Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ

2021-10-27

ҮЙЛ ЯВДАЛ Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийлээ 2021.10.27 УИХ-ын Хууль зүйн болон Инновац, цахим бодлогын байнгын хороо өнөөдөр /2021.10.27/ хамтран хуралдаж, Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг УИХ-ын гишүүн Н.Учрал ахлан ажилласан бөгөөд Ажлын хэсгийн ахлагч танилцуулга хийсэн юм. Ажлын хэсгийн гишүүд Тагнуулын Ерөнхий газар, Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн газар, Үндэсний Дата төвийн үйл ажиллагаатай газар дээр нь очиж танилцсан байна. Ажлын хэсэг хуулийн төслийг Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуультай нийцүүлэх, хуулийн төслийн уялдааг хангах, нэр томьёо, хэл найруулга, агуулга, бүтцийн шинжтэй зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллыг бэлтгэн ажлын хэсгийн хуралдаанаар нэг бүрчлэн хэлэлцэж, олонхын саналаар дэмжигдсэн дараах саналуудыг Байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулж байна гэлээ. Үүнд: Хуулийн төслийн нэр томьёог Нийтийн мэдээлийн тухай хуулийн төсөлтэй нийцүүлсэн бөгөөд хөрөнгийн мэдээллийг хүний эмзэг мэдээллээс хасаж хүний хувийн мэдээлэлд хамааруулахаар; Иргэний хуулийн 16.3, 16.4-т бүрэн бус чадамжтай иргэнд хувийн мэдээллээ ашиглах шаардлагатай тодорхой төрлийн эрхүүдийг нээж өгөх. Тухайлбал, хоршооны гишүүн байх, банк, зээлийн байгууллагатай харилцах; Төрийн байгууллагаас бусад хуулийн этгээд, хуулийн этгээдийн эрхгүй байгууллагад “нээлттэй өгөгдөл” бий болгох асуудлыг нэмж тусгах; Сэтгүүл зүйн зорилгоор нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах үүднээс мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашиглахдаа мэдээллийн эзний зөвшөөрлийг авахгүй байх талаар; Хүний эрхийн Үндэсний Комисс Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавихдаа зөвлөмж, шаардлага хүргүүлэх; Харилцаа холбооны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагыг Цахим хөгжил, харилцаа холбооны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болгох талаар; Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн хуралдааны ирцэд бүртгүүлэх, санал хураалт явуулахад хүний биеийн давхцахгүй өгөгдөл /гарын хурууны хээ/-ийг ашиглах зэрэг саналуудыг танилцуулсан юм. Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу Байнгын хороо хуулийн төслийг зүйл бүрээр хэлэлцсэн бөгөөд гишүүд хуулийн төслийн тухайн зүйлтэй холбогдуулан хууль санаачлагчаас болон бусад оролцогчоос асуулт асууж, байр сууриа илэрхийлсэн. УИХ-ын гишүүд өөрийн гэр бүлийн гишүүн, хамтран амьдрагчид хамааралтай мэдээллийг тухайн хүний халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхийг зөрчихгүйгээр цуглуулах, боловсруулах, ашиглах асуудлыг Хүний хувийн мэдээллийг хамгаалах тухай хуулийн үйлчлэлд тусгахгүй байхаар оруулсан нь хэр зүйд нийцэж байгааг тодруулж байлаа. Ажлын хэсгийн гишүүдийн хариулснаар, иргэн хүн ургийн бичиг хөтлөхийн тулд гэр бүлийн гишүүд, үр хүүхдийнхээ тухай мэдээллийг цуглуулж болох бөгөөд энэ харилцааг хуулиар зохицуулах шаардлагагүй гэж үзсэн гэсэн хариултыг өгсөн юм. Түүнчлэн хэлэлцүүлгийн явцад хүний хувийн мэдээлэл, хүний эмзэг мэдээлэл гэдэгт ямар мэдээллийг хамруулах, генетикийн болоод биометрик мэдээлэл, эрүүл мэндийн мэдээллийн нууцлалын талаар гишүүд байр сууриа илэрхийлсэн. Хуулийн төсөлд хүний эмзэг мэдээлэл гэдэгт хүний үндэс, угсаа, шашин шүтлэг, итгэл үнэмшил, эрүүл мэнд, хөрөнгө, захидал харилцаа, генетик болон биометрик мэдээлэл, цахим гарын үсэг, ял эдэлж байгаа болон ял эдэлсэн эсэх, бэлгийн чиг хандлага, бэлгийн харьцааны талаарх мэдээллийг багтаасан бөгөөд хувь хүний нууцад хамаарна хэмээн тусгасан байна. УИХ-ын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил гүйцэтгэх ажлын явцын мэдээлэл олон нийтийн сүлжээгээр цацагдаж байгааг дурдаад гэмт хэрэг, зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор нийтийн эзэмшлийн гудамж, зам, талбай, олон нийтийн газарт байршуулсан камерын бичлэг дэх мэдээллийг хэрхэн ашиглах, хүний хувийн нууцыг яаж хамгаалах талаар ажлын хэсгээс асууж тодруулж байлаа. Хэлэлцүүлгийн үеэр УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Д.Ганбат хэлэлцүүлгээс тав хоногийн завсарлага авч байгаагаа мэдэгдлээ. Хуулийн төслүүдийг Байнгын хорооны болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнд УИХ дахь АН-ын бүлгийн гишүүдээс нэг ч хүн багтаагүй болохыг тэрбээр дурдаад хуулийн төслүүдтэй танилцан, судлах хугацаа хэрэгтэй байгаа учир завсарлага авч байгаагаа мэдэгдсэн юм. Дараа нь Цахим гарын үсгийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг явууллаа. Төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийн ахлагч Н.Учрал, Ажлын хэсэг хуулийн төслийг Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хуультай нийцүүлэх, хуулийн төслийн уялдааг хангах, нэр томьёо, хэл найруулга, агуулга, бүтцийн шинжтэй зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллыг бэлтгэсэн гээд ажлын хэсгийн хуралдаанаар нэг бүрчлэн хэлэлцэж, олонхын саналаар дэмжигдсэн Байнгын хорооны хуралдаанд танилцууллаа. Хүн, хуулийн этгээд цахим гарын үсгийн гэрчилгээ эзэмшсэний үндсэн дээр цахим гарын үсэг ашиглах бөгөөд энэ харилцаа нь нийтийн түлхүүрийн дэд бүтцээр дамжин хэрэгжих тул “Нийтийн түлхүүрийн дэд бүтэц” гэсэн нэр томьёонд цахим гарын үсгийн нууцлал, аюулгуй байдлыг хангах асуудлыг нэмж тусгахаар, мэдээллийн системд нэвтрэх үед тухайн хүн мөн эсэхийг таньж баталгаажуулах, өөр хүн нэвтрэхээс сэргийлсэн зохицуулалтыг төсөлд нэмж тусгах, тоон гарын үсэг зурахад ашиглах мэдээллийн систем нь цагийн бүртгэлийн системтэй заавал холбогдсон байх, харин бусад хэлбэрийн цахим гарын үсэг зурахад ашиглах систем нь цагийн бүртгэлийн системд холбогдох асуудал нээлттэй байх зохицуулалтыг төсөлд нэмж тусгах, мен цагийн бүртгэлийг хэрхэн хөтлөх асуудлыг тодорхой болгох саналуудыг танилцуулсан. УИХ-ын гишүүд цахим гарын үсгийг одоо хэчнээн хүн хэрэглэж байгаа, цахим гарын үсгийг хаанаас олгодог талаар тодруулж байлаа. Ажлын хэсгийн гишүүдийн хариулснаар, өнөөдрийн байдлаар 38.000 цахим гарын үсэг хэрэглэгдэж байгаа бөгөөд тэдгээрийн 8000 нь нийслэлийн төр, захиргааны байгууллагын албан хаагчид, үлдсэн 30.000 нь татварын тайлан, нийгмийн даатгалын тайлан өгдөг аж ахуйн нэгж, иргэд, худалдан авах ажиллагаа, тендерт оролцдог хүмүүс байгаа аж. Цахим гарын үсэг хэрэглэдэг 38.000 иргэн байна гэдэг нь тун чамлалттай үзүүлэлт хэмээн үзэж буй бөгөөд цаашид Монгол Улсын насанд хүрсэн иргэн бүрийг цахим гарын үсэгтэй болгох бөгөөд цахим гарын үсгийн дэд бүтцийг байгуулахаар ажиллаж байгаа хэмээн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар мэдээлсэн. УБЕГ-аас бүх иргэдэд цахим гарын үсгийг үнэгүй олгох бөгөөд иргэд төрийн болон банкны үйлчилгээг цахим гарын үсгээр авах боломж бүрдэх юм байна. Нэг иргэн хэдэн ч цахим гарын үсэгтэй байж болох аж. Иргэний хувиар биш албан тушаалтны хувиар хэрэглэхээр нэмэлт цахим гарын үсэг авах бол тодорхой үнэ төлөн тусгай зөвшөөрөлтэй компаниас авахаар хуулийн төсөлд тусгасан байна. Байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаар хуулийн төслийг зүйл тус бүрээр нь хэлэлцсэн бөгөөд ажлын хэсэг болон гишүүдээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудаар санал хураалт явуулав. Эцэст нь Байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанаар гаргасан санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтлоо хэмээн УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ. Share on facebook Share on twitter Бусад мэдээ

Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбар 100 жил: Монголын радио спортын холбооны тухай

2021-08-09

ҮЙЛ ЯВДАЛ Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбар 100 жил: Монголын радио спортын холбооны тухай 2021.08.09 Монгол Улсад орчин цагийн Харилцаа холбооны салбар үүсэж хөгжсөний 100 жилийн ой энэ онд тохиож байгаа билээ. Энэхүү ойн хүрээнд салбарын түүхэн замналыг цувралаар хүргэж байна. Энэ удаа Монголын радио спортын холбооны тухай мэдээллийг хүргэж байна. Радио сонирхогч гэдэг мэргэжил радио анх зохион бүтээгдсэн үеэс эхлэн дэлхийн улс орнуудад тархан радио техникийн үйлдвэрлэл болон харилцаа холбооны хөгжилтэй зэрэгцэн хөгжиж ирсэн юм. Радио сонирхогчийн үйл ажиллагаа дэлхийн II дайны үед буюу дайны ард талд тагнуулын үйл ажиллагаа явуулахад онцгой ач холбогдолтой байжээ. Зөвлөлт Холбоот Улсад радио сонирхогчийн хөдөлгөөн 1920 оноос эхэлж, онц идэвхитэй хөгжсөн бөгөөд тэр нь яваандаа спортын хэлбэрт шилжсэн байна. Радио спорт нь богино долгионоор холбоо барих болон эсрэг талынхаа холбоог олж илрүүлэх гэсэн хоёр үндсэн төрөлд хуваагддаг бөгөөд сүүлчийнх нь ЗХУ-д “Үнэг агнах” гэж нэрлэж байв. Радио спортын тамирчид радио техникийг бүрэн эзэмшиж чаддагийн зэрэгцээ өөрсдийнхөө холбооны хэрэгслийг өөрсдөө зохион бүтээж ашигладаг байлаа. Радио сонирхогчдын зохион бүтээж байсан хэрэгслүүдээс үйлдвэрлэлд нэвтэрч технологийг шинэчилж байсан тохиолдол ч олон байдаг. Радио сонирхогчдын үйл ажиллагаа дэлхийн II дайны жилүүдэд улам идэвхитэй хөгжсөн бөгөөд тэд дайсны ар талд явуулах үйл ажиллагааг үр дүнтэй болгоход шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэдэг байв. Радио спорт нь хөгжлийнхөө эхний шатанд богино долгионы царааг өргөн ашиглаж байсан бөгөөд энэ ажилд нь туслахын тулд олон улсын радио давтамжийн хяналт хуваарилалтын байгууллага радио сонирхогчдын ажиллах богино долгионы цараануудыг хуваарь тогтоож баталсан. Радио богино долгиончид (богино долгионоор холбоо баригчид) бол аль ч улсын цэргийн холбооны гол хэрэгсэл байдаг учир цэргийн байгууллагаас богино долгионы спорт сонирхогчид олноороо төрөн гардаг байна. Монголын Радио спортын холбоо 1967 онд нийгэмд үйлчилдэг төрийн бус байгууллагын статустайгаар Монгол Улсад Радио спортыг хөгжүүлэх зорилгоор үүсэн байгуулагджээ. Холбооны Ерөнхийлөгчөөр Д.Гарам-Очир, С.Ганбаатар, О.Шаалуу, Ч.Чадраабал, Т.Гантөмөр нар, Нарийн бичгийн даргаар Н.Хосбаяр, Ж.Батжаргал, А.Даваадорж нар амжилттай ажиллаж байв. Өнөөдөр холбооны Ерөнхийлөгчөөр Ж.Батжаргал, Нарийн бичгийн даргаар З.Бат-Эрдэнэ нар ажиллаж байна. Монголын Радио спортын холбоо үүсэн байгуулагдсан цагаасаа өнөөг хүртэл жил бүр уламжлал болгон Радио спортын дараах тэмцээнүүдийг зохион байгуулан явуулж байна. Үүнд: Радио сонирхогчийн Нэвтрүүлэгч олох /РСНО/ буюу Үнэг агналтын төрөлд: – Спортын бага зэрэгтэй болон шинээр эхлэн суралцагсдад зориулсан “Хаврын тэргүүн” тэмцээн. Уламжлалт 144МГц-ийн төрөлд, эрэгтэй эмэгтэй ангилалд явагдаж байна. – Улаанбаатар хотын Аварга шалгаруулах тэмцээн. Уламжлалт 144МГц, 3.5МГц, Фоксоринг, Спринт төрлүүдэд, W19, W21, W35, M19, M21, M40 ангилалуудад явагддаг. – Улсын Аварга шалгаруулах тэмцээн. Уламжлалт 144МГц, 3.5МГц, Фоксоринг, Спринт төрлүүдэд, W19, W21, W35, M19, M21, M40 ангилалуудад явагддаг. Тус холбоо Олон улсын Радио сонирхогчдын холбооны 3-р бүсийн буюу Ази, Номхон далайн орнуудын Аварга шалгаруулах Радио сонирхогчийн Нэвтрүүлэгч олох (РСНО) тэмцээнийг 2001, 2007, 2017 онуудад өөрийн орондоо амжилттай зохион байгуулж явуулсан. 2019 оноос эхлэн РСНО Улсын Аварга шалгаруулах тэмцээнийг Харилцаа Холбооны зохицуулах хороо ивээн тэтгэж нэрэмжит тэмцээнээ болгон явуулж байна. РСНО Улсын Аварга шалгаруулах тэмцээнд 1:5,000-1:20,000 масштабтай спортын газрын зураг ашиглан явуулдаг. Өндөр хурдны Телеграфын /ӨХТ/ төрөлд: – Спортын бага цолтой болон эхлэн суралцагчдын “Залуу Морзчин” тэмцээн. Хүлээн авах, Нэвтрүүлэг, Morse Runner, RUFZ төрлүүдэд эрэгтэй, эмэгтэй ангилалд явагддаг. – Улаанбаатар хотын Аварга шалгаруулах тэмцээн. Хүлээн авах, Нэвтрүүлэг, Morse Runner, RUFZ төрлүүдэд Эмэгтэй А, Б болон эрэгтэй ангилалд явагддаг. – Улсын Аварга шалгаруулах тэмцээн. Хүлээн авах, Нэвтрүүлэг, Morse Runner, RUFZ төрлүүдэд Эмэгтэй А, Б болон эрэгтэй ангилалд явагддаг. Сонирхогчийн Радио холбооны төрөлд: – Манай радио сонирхогчид Дэлхийн АШТ болон бусад олон улсын тэмцээнд тогтмол оролцож өндөр амжилт гаргаж байдаг. 2015 оноос эхлэн тус холбоо ӨХТ-ын тэмцээнүүдийг Олон улсын тэмцээний жишгээр зохион байгуулж Нэвтрүүлгийн төрөлд HST2006, хүлээн авалтын төрөлд ZEUS зэрэг програмуудыг ашиглаж эхэлснээр тамирчдын амжилт, ур чадвар эрс дээшилж байна. Эдгээр програмуудыг ашигласнаар тэмцээний шүүлтэд ямар нэг алдаа гарах асуудал үгүй болж эцсийн дүн үнэн зөв гардаг болсон юм. 2019 оноос эхлэн Улаанбаатар хотын болон Улсын аварга шалгаруулах РСНО тэмцээнүүдэд Foxoring, Sprint зэрэг Олон улсын тэмцээнд шинээр орсон төрлүүдийг нэвтрүүллээ. Радио спортын эдгээр шинэ төрлүүдийг CONTEST2012 болон FOXORING зэрэг орчин үеийн нэвтрүүлэгчийг худалдан авч ашиглаж байна. МРСХ-ноос Радио спортын төрлүүдийг улс орондоо хөгжүүлэх талаар хийсэн олон ажлын үр дүнд манай радио спортын тамирчид Ази, номхон далайн орнуудын аварга шалгаруулах тэмцээнүүдээс олон арван алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртсэний зэрэгцээ Сонирхогчийн радио холбооны тамирчин Ч.Чадраабал Олон улсын хамгийн том тэмцээн болох World Wide DX Contest тэмцээнээс 2010 онд Алтан медаль, Радио сонирхогчийн Нэвтрүүлэгч олох Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс 2018 онд Ш. Одончимэг Уламжлалт 3.5МГц-ийн төрөлд W35 ангилалд хувийн дүнгээр Хүрэл медаль, мөн ангилалд багийн дүнгээр Ш. Одончимэг, Б. Бадмаараг, Л. Одмаа нар Хүрэл медаль, Өндөр хурдны Телеграфын 2017 оны Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс ОУХМ С.Буянтогтох Хүрэл медаль, 2018 оны ДАШТ-ээс С.Буянтогтох Мөнгөн медаль, ОУХМ Ц.Болдбаатар Хүрэл медаль тус тус хүртсэн өндөр амжилтыг гаргаад байна. Манай тамирчдын хүртсэн эдгээр Алт, Мөнгө, Хүрэл медалиуд нь радио спортын Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс хүртсэн Монголын анхны медалиуд юм. ОУХМ С.Буянтогтох нь Өндөр хурдны Телеграфын Дэлхийн Аварга шалгаруулах тэмцээнээс медаль хүртсэн анхны Ази тивийн эмэгтэй тамирчин юм. ОУРСХ-ны 3-р бүсийн буюу Ази, Номхон далайн орнуудын Аварга шалгаруулах РСНО тэмцээнээс Алт, Мөнгө, Хүрэл медалийг Э.Майбаяр, Э.Мөнхдэлгэрэх, А.Ариунаа, А.Халиунаа, М.Сумьяа, Э.Ганбаатар, Э.Батболд, Х.Цогтбилэг, Э.Тамир, Ц.Мөнхбаяр, Н.Мөнх-Эрдэнэ, Д.Цэнд-Аюуш, Т.Лхаасүрэн, Д.Баттүшиг, Ж.Долгорсүрэн, Г.Зул, О.Эрдэнэбаатар, Б.Элбэгбаяр, М.Мөнхбаатар, Э.Гэрэлтуяа, С.Саранчимэг, Ш.Одончимэг, Б.Бадмаараг, М.Мөнхсүлд, Г.Шижирбат, С.Гантөмөр, Б.Төмөрчөдөр, Г.Нарангарав, Ц.Одгэрэл, Т.Отгонзаяа, М.Мөнхбаясгалан, М.Монголжингоо, Х.Тамир, У.Мандуул, О.Магсаржав нарын тамирчид хүртэж байжээ. Монголын Радио спортын холбоо нь Олон улсын Радио сонирхогчдийн холбооны /International Amateur Radio Union/ албан ёсны гишүүн ба Олон улсын ижил төрлийн холбоодтой тогтмол харилцаа холбоотой ажиллаж байна. Эх сурвалж: “Туулсан замаа эргэн дурсахуй-5 “ номноос Мэдээлэл бэлтгэсэн: Монгол Улсын Зөвлөх инженер Н.Цэвээндарь, Монгол Улсын Зөвлөх инженер Т.Гантөмөр Share on facebook Share on twitter Бусад мэдээ

Ази, Номхон далайн Цахилгаан холбооны байгууллагатай хамтын ажиллагааг өргөжүүлнэ

2023-07-04

ЦХХХ-ны сайд Н.Учрал Ази, Номхон далайн цахилгаан холбооны байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга ноён Кондо Масанориг өнөөдөр /2023.07.03/ хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтын эхэнд Н.Учрал сайд Монгол Улсын цахим шилжилтийг эрчимжүүлэх, төрийн үйлчилгээг иргэдэд хүнд сурталгүй, чирэгдэлгүй хүргэхэд гол анхаарлаа хандуулан ажиллаж байгаагаа танилцууллаа. Мөн төрийн 1000 гаруй үйлчилгээг цахим хэлбэрээр иргэдэд үзүүлж, “Цахим аймаг” бодлогын баримтлах чиглэлийг тодорхойлж, нам орбитын хиймэл дагуулын үйлчилгээг нэвтрүүлэх чиглэлээр бодлого боловсруулан ажиллаж байгааг онцоллоо. Энэ хүрээнд бусад гишүүн орнуудаас сайн туршлагыг хуваалцаж, зөвлөх үйлчилгээ авах хүсэлтэй байна гэдгээ илэрхийллээ. Кондо Масанори: АНДЦХБ энэ жилээс эхлэн APT Web Dialogue платформоор дамжуулан шинээр хөгжиж буй технологиуд сэдвүүдийн хүрээнд гишүүн орнуудын дунд хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байна. Монгол Улс энэ хэлэлцүүлэгт цахим шилжилтийн сайн туршлагаа хуваалцах боломжтой. Мөн АНДЦХБ-ын 2024-2026 оны Стратегийн төлөвлөгөө боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдаад ажиллаж байна. Үүнд санал, санаачилгаа ажлын хэсгээр дамжуулан төлөвлөгөөнд тусгуулж, цаашдын хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх боломжтой гэдгийг онцоллоо. АНДЦХБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын энэхүү ажлын айлчлал нь Монгол улс болон Ази номхон далайн цахилгаан холбооны байгууллагын хоорондын харилцаа холбоо, гишүүн улс орнуудын бодлого, зохицуулалтын үйл ажиллагааг уялдуулах, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм.