ҮЙЛ ЯВДАЛ УИХ цахим хөгжлийн багц хуулийн төслүүдийг хэлэлцэхийг дэмжив 2021.07.06 Улсын Их Хурлын хаврын ээлжит чуулганы өчигдөрийн (2021.07.05) нэгдсэн хуралдаанаар Засгийн газраас 2021 оны тавдугаар сарын 19-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Нийтийн мэдээллийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэсэн. Төсөл санаачлагчийн илтгэлийг Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар, Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Мөнхбаатар танилцууллаа. Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хуулиар төрийн байгууллагын үйл ажиллагаа, хүний нөөцийн мэдээллийг ил тод байлгах асуудлыг, Шилэн дансны тухай хуулиар төрийн байгууллагуудын төсөв, улсын болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгийг үр ашигтай захиран зарцуулах, тэдгээртэй холбоотой мэдээллийг ил тод, нээлттэй байх харилцааг зохицуулсан. Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийг хангах тухай хууль нь дээр дурдсан хүрээнд мэдээллийг ил тод, нээлттэй хүргэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн ч хэрэгжилтийн хувьд учир дутагдалтай буюу хуулийг агуулгын хувьд бүрэн дүүрэн хэрэгжүүлэх боломжгүй байна гэсэн дүгнэлтүүд гарсаар байна. Ил тод байх мэдээллийн талаар хангалттай зохицуулалтгүйгээс төрийн байгууллагууд нууцад хамааруулах шаардлагагүй мэдээллийг “албаны нууц”-д хамааруулан тогтоох боломжтой байгаа нь иргэний Монгол Улсын Үндсэн хуулиар олгогдсон мэдээлэл авах эрх хөндөгдөхөд хүрч байна. Мөн ил тод мэдээллийн болон нээлттэй өгөгдлийн сан бий болгож, улмаар иргэн, хуулийн этгээд төрөөс бий болгосон нээлттэй өгөгдлийг өөрийн бизнес, үйлдвэрлэл, техник технологи, мэдлэгийг хөгжүүлэх, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ шинээр бий болгохдоо ашиглах боломжийг нээх шаардлага мэдээллийн технологийн салбарын өнөөгийн хөгжлийн түвшин, дэлхий нийтийн жишиг, хандлагын дагуу урган гарч байна. Төрийн байгууллагад цуглуулж, боловсруулж, ашиглаж байгаа мэдээлэлд суурилан төрийн үйлчилгээг иргэн, хуулийн этгээдэд хүртээмжтэй, шуурхай хүргэх, төрийн байгууллагууд хоорондоо цахимаар мэдээлэл солилцох эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлага бий болоод байна. Түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газраас төрийн цахим харилцааг хөгжүүлэх чиглэлээр өнгөрсөн хугацаанд тодорхой шийдвэрүүд гаргаж томоохон хөтөлбөр, төсөл, арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлсний үр дүнд төрийн байгууллагууд өөр хоорондоо болон иргэн, хуулийн этгээдтэй технологийн тусламжтайгаар, үр ашигтай харилцах, үйлчилгээгээ хүргэх цахим орчны дэд бүтэц, техник, технологийн суурь, дундын нөөцийг алхам алхмаар бүрдүүлж байна. Цахим орчны дэд бүтэц, техник, технологийн суурь, дундын нөөц бүрдэж буй энэ үед төрийн байгууллагууд харилцан уялдаатай ажиллаж, үүндээ тулгуурлан аливаа этгээдэд мэдээлэл, үйлчилгээг цахим хэлбэрээр хүргэх, өөр хоорондоо мэдээлэл дамжуулах, хүн бүр хуулийн хүрээнд мэдээлэл эрэх хайх, олж авах орчин бүрдүүлэхтэй холбогдох харилцааг хуульчлах шаардлагатай үүссэн хэмээн төсөл санаачлагч үзсэн байна. Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааны цахимжилт эрчимжиж, технологи нэвтрүүлэх ажил Засгийн газрын тогтоолоор хэрэгжиж, ахицтай байгаа ч хэрэгжүүлж байгаа төсөл, хөтөлбөрийн уялдаа сул, мэдээллийн технологийн сонголт, хоорондын нийцэл, санхүү, эдийн засгийн үр ашгийн байдлыг үнэлж, дүгнэх болон мэдээллийн сангийн нэгдсэн бүртгэлийг хөтлөх ажиллагаа хийгдэхгүй байгаа нь хууль, эрх зүйн орчин дутагдалтай байгаатай холбоотой гэв. Монгол Улсад интернетийн үйлчилгээ 1996 онд, интернет банкны үйлчилгээ 2002 онд тус тус нэвтэрч, төрийн болон бизнесийн олон үйлчилгээ цахим хэлбэрт шилжсэн юм. 2019 оны жилийн эцсийн байдлаар гар утас хэрэглэгчдийн тоо 4,36 сая, түүний дотор ухаалаг гар утас хэрэглэгчдийн тоо 3,1 саяд хүрч, үүрэн холбооны 4 дүгээр үеийн технологи нийт 360 гаруй сум, суурин газруудыг хамраад байгаа нь иргэд, хуулийн этгээдийн зүгээс төрийн үйлчилгээ, мэдээллийг хүндрэл, зардал багатайгаар орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран авах эрэлт, хэрэгцээ үүсгээд байгааг мөн төсөл санаачлагчийн илтгэлд дурдсан юм. Засгийн газрын 2018 оны 259 дүгээр тогтоолоор баталсан цахим хэлбэрээр үзүүлж болох 496 үйлчилгээний 320 нь буюу 64 хувь нь баримт бичиг, лавлагаа, мэдээллийн бүрдэл шаарддаг бөгөөд тус баримт бичиг, лавлагаа, мэдээлэл нь төрийн бусад байгууллагаас олгогддог байна. Мөн төрийн үйлчилгээний нэгдсэн системээс гардаг цахим баримт бичгийг байгууллагууд хүлээн зөвшөөрөхгүй, шүүх нотлох баримтаар үнэлэхгүй байх зэрэг асуудал гарч байгаа нь иргэдийг ихээхэн бухимдуулж, хуульчдын дунд маргаан дагуулж эргэлзээтэй байдлыг үүсгэж байна. Түүнчлэн Монгол Улсын хэмжээнд өнөөгийн байдлаар мэдээ, мэдээлэл, мэдээллийн сан, цахим системтэй холбоотой зохицуулалт 154 хуулинд тусгагдсан байна. Эдгээрийн ихэнх нь мэдээллийн сан бүрдүүлэх харилцааг л зохицуулж байгаа ба мэдээлэл, мэдээллийн санг үүсгэх, бүрдүүлэх эрх бүхий этгээд, нэгдсэн бүртгэл хяналтад байх зэрэг бусад харилцаа одоог хүртэл хангалттай зохицуулалтгүй байгаа нь ижил мэдээллийн сан хоёр байгууллага дээр давхардан үүсэх, эдгээр мэдээллийн сан дахь мэдээллүүд зөрөх, улмаар иргэн, хуулийн этгээдэд чирэгдэл үүсгэх талтай. Дээрх хууль зүйн болон практик шаардлага, судалгаа, тайлан, зөвлөмжид тулгуурлан Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд дараах зохицуулалтуудыг тусган, хуулийн нэрийг Нийтийн мэдээллийн тухай гэж өөрчлөн төслийг боловсруулсан байна. Нийтийн мэдээлэл буюу төрд байгаа мэдээллийг нээлттэй, хязгаарлалттай, хаалттай гэж ангилсан бөгөөд хаалттай мэдээлэл гэж төрийн нууц болон хуулиар хаалттай гэж тогтоосон мэдээллийг, хязгаарлалттай мэдээлэл гэж хандах, ашиглахад хуулиар хязгаарлалт тогтоосон бөгөөд хүн, хуулийн этгээдийн зөвшөөрлийн үндсэн дээр хандаж, ашиглаж болох мэдээлэл болон албаны нууцад хамаарах мэдээллийг ойлгохоор тусгажээ. Нээлттэй байх мэдээллийг жагсаалт байдлаар тодорхой тусгахыг зорьж, одоогийн мөрдөж байгаа хуульд заасан нээлттэй, ил тод байлгах мэдээллийг нэмэгдүүлсэн байна. Түүнчлэн эдийн засаг, бизнесийг дэмжих, судалгаа, шинжилгээний ажлыг хөгжүүлэх, мэдээллийн ил тод байдал, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор нээлттэй өгөгдөл бий болгох, түүний нөхцөл, журам, нээлттэй өгөгдлийг төлбөртэй болон төлбөргүйгээр ашиглуулахтай холбоотой зохицуулалтыг тусгажээ. Мэдээлэл хариуцагч нь төрийн байгууллага, төрийн болон орон нутгийн өмчит, өмчийн оролцоотой хувийн эрх зүйн хуулийн этгээд, хууль, гэрээний үндсэн дээр төрийн чиг үүргийг гүйцэтгэж байгаа этгээд, олон нийтийн радио, телевиз, Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй улс төрийн нам зэрэг байгууллагууд байхаар тусгасан байна. Төрийн үйл ажиллагааг цахимаар явуулах, иргэн, хуулийн этгээдэд цахимаар үйлчилгээ үзүүлэх, төрийн байгууллага хоорондоо болон иргэн, хуулийн этгээдтэй цахимаар харилцахад шаардлагатай нийтийн мэдээллийн дэд бүтэц буюу үндсэн (“Хур” систем) болон дэмжих систем, мөн төрийн байгууллагаас бусад хуулийн этгээд эдгээр системийг ашиглан иргэн, хуулийн этгээдэд үйлчилгээ үзүүлж болох талаар, мөн мэдээллийн сүлжээ, мэдээллийн сангийн талаарх зохицуулалтыг тусгасан болохыг Х.Нямбаатар сайд илтгэлдээ танилцууллаа. Дэмжих системийн нэг төрлөөр мэдэгдэл хүргэх системийг бий болгож, иргэн, хуулийн этгээдэд хамаарах хязгаарлалттай мэдээлэлд нь бусад этгээд хандсан бол, түүнчлэн төрийн үйлчилгээ авах шаардлага гарсан бол сануулж, мөн татвар төлөлт, торгох шийтгэлийн төлбөр, өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлт, ард нийтийн санал асуулга, сонгуулийн өдрийн тов зэргийн талаар иргэн, хуулийн этгээдэд тус системээр дамжуулан мэдэгдэл хүргэж байхаар тусгасан байна. Мөн дэмжих системийн нэг төрлөөр иргэн, хуулийн этгээдэд мэдээлэл, үйлчилгээ хүргэх төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем (“е-mongolia”)-ийг бий болгож, түүнээс олгогдох цахим баримт бичгийн хүчинтэй байдал, баталгаажилтын талаарх зохицуулалтыг тусгасан гэв. Төрийн үйл ажиллагаа цахимжихтай холбоотойгоор төрөөс үйлчилгээ үзүүлэхдээ нийтийн мэдээллийн системээс олж авах, солилцох

“Зүүн бүсийн харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн чуулган -2025” гуравдугаар сарын 29-ны өдөр зохион байгуулагдсан. Тус чуулганд УИХ-ын гишүүн Б.Жаргалан, С.Эрдэнэболд, Ш.Бямбасүрэн нар оролцож, зүүн бүсийн иргэдэд хандаж үг хэлсэн юм. Тэдний хэлсэн үгнээс онцлох ишлэлийг хүргэж байна УИХ-ын гишүүн Б.Жаргалан Харилцаа холбооны хөгжлөөс улсын өрсөлдөх чадвар, хөгжил шууд хамаардаг. Монгол Улс ойрын 4 жилд эдийн засгаа тэлэх, олон улсын зах зээлд өрсөлдөх чадвараа нэмэгдүүлэх, экспортын бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийг төрөлжүүлэх зэрэг эдийн засгийн олон зорилтуудыг тавьсан. Энэхүү зорилтуудыг хэрэгжүүлэх суурь нь харилцаа холбоо, мэдээллийн технологи юм. Монголчууд бид өргөн уудам газар нутагтай, хүн ам нь тархан суурьшсан нөхцөлд тулгамдаж буй сорилтуудыг хиймэл оюуны тусламжтайгаар даван туулах боломжтой. Энэхүү зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд хувийн хэвшил, тэрдундаа орон нутгийн хувийн хэвшлийг дэмжих, залуучуудын үйл ажиллагааг бойжуулах “share office” Хэнтий аймагт байгуулагдсан байна. Энэхүү оффис нь дараа, дараагийн технологийн компаниудыг олон улсад гарах нэн ялангуяа тэрхүү компани нь орон нутгаас “төрөх” ажлын эхлэл болоход бид бүхэн дэмжиж ажиллах болно. УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэболд Цахим яам хэдэн жилийн өмнө агентлагийн түвшинд байж байгаад саяхнаас Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам болсон. Хэдийгээр яам болсон ч иргэд, олон нийтийн түвшинд “e-mongolia” гээд аппликейшний хүрээнд үйл ажиллагааг нь ойлгодог. Гэхдээ цахим яамны үйл ажиллагаа, алсын харааны зорилт бол үндэсний аюулгүй байдалтай шууд холбоотой асуудал. Орчин үеийн уран бол дата, орчин үеийн цөмийн зэвсэг бол хиймэл оюун гэсэн тодорхойлолт ноёлох гэж байна. Энэ том өрсөлдөөний зах зээл эдийн засгийн утгаараа агуу ч гэсэн цаад талдаа үндэсний аюулгүй байдлын асар том тодорхойлох хүчин зүйлс болж байна. 2050 онд дэлхийн эдийн засгийг удирдах гол хүчийн 70 гаруй хувийн хиймэл оюун эзэлнэ гэж үзэж байгаа. Иймд хиймэл оюуны бодлогын баримт бичиг, стратегийг батлах ёстой гэж үзэж байна. Үүнд технологиос гадна гурван чухал үзэл санааг багтаагаасай гэж үзэж байгаа. Үүнд  УИХ-ын гишүүн Ш.Бямбасүрэн Зүүн бүс нутаг маань түүх соёл байгалийн баялагаараа үнэлэгдэхээс гадна хүнийхээ хөгжлөөрөө тэргүүлдэг. Монгол Улсын хөгжлийн төлөө, ирээдүйгээ бүтээж буй залуучуудыг бэлдэх нутаг юм. Дижитал хувьсгалын үед Зүүн бүс Монгол Улсаа манлайлж, түрүүлж алхсан бүс нутаг байгаасай гэж хүсэж байна. Миний бие УИХ-ын гишүүнийхээ хувьд энэ салбарын хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах, шинэ санаачилга, залуучуудын гарааны бизнесийг дэмжиж ажиллах болно.