Чөлөөлөх дайны ялалтын 80 жилийн ой энэ жил тохиож байна. Энэхүү дайнд өөрийн эр зориг, эх орно гэсэн халуун сэтгэлээр байлдсан Монгол Улсын Баатар, холбоочин Магсарын Жанчивын баатарлаг гавьяаг эргэн дурсъя. Харилцаа холбооны салбарын монгол улсынхаа хөгжилд хичнээн их нэмэр болсон, монголчуудынхаа соёл, мэдлэг, сайхан амгалан амьдарахад оруулсан үүрэг дэмээрээ өнөөдөр бид бүхэн бахархдаг ч улс орныхоо энх амгалан, эрх чөлөөтөй амьдрах үйлсэд халуун амиа ч хайрлаагүй Холбоочин Монгол Улсын Баатар М. Жанчив гуайг бахархан дурсаж явах нь Холбоочин бид цаашид улс орон, ард түмнийхээ гэгээн ирээдүйд өөрийн боловсрол, хичээл зүтгэлээрээ ажиллахад үлгэр дууриалал болох билээ. Ингээд Холбоочин баатарыгаа товч танилцуулая.  Монгол улсын баатар, холбоочин М.Жанчив 1923 онд Засагт хан аймгийн Сүжигт гүний хошуу, одоогийн Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын нутаг “Зах” гэдэг газар малчин ард Магсарын ууган хүү болон төржээ. Тэрээр эцэг эхийн гар дээр өсөж хүмүүжин мал, тарианы ажил эрхэлж байгаад  20 настай байхад нь цэргийн алба хаах тухай зарлан дуудах бичиг ирж нутгийнхаа үе тэнгийн 20 гаруй залуучуудын хамт 1943 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдөр цэргийн албанд татагдаж, аймаг орохоор мордов. Тэр үед дайн байлдаантай байсан тул бид өөрсдийн унаа мориор явцгаасан юм. Аав, ээж, ах дүү, найз нөхдүүд маань биднийг Сумын төвөөс 30 км зайтай байдаг “Дундын овоо” гэдэг газар  ирцгээж хүүхдүүдээ үдэх ёс гүйцэтгэсэн гэдэг. Говь-Алтай аймгийн төв дээр ирээд хоёр хонож эмчийн үзлэгт орсон эх орны дайны жилүүдийн хүндэрлийн улмаас унаж ирсэн мориороо Архангайн зүг хөдөлсөн гэдэг. М. Жанчив цэрэгт ирээд мото-механикжуулсан хуягт бригадад цэргийн алба хааж байхдаа холбооны мэргэжил эзэмшин, тусгай салааны тасгийн дарга болж ахлах түрүүч цолоор шагнуулжээ. М.Жанчив морьт механикжуулсан бүлгийн тэргүүн ангид явж Японы милитарист хүчний давагдашгүй цайз гэж бардамнан сайрхаж байсан Жанчхүүгийн давааны бэхлэлтийг эзлэн авах үеийн хэд хоногийн ширүүн тулалдаанд анги салбараа холбоогоор тасралтгүй хангах байлдааны үүрэг, даалгаврыг гарамгай биелүүлсэн эрэлхэг дайчин юм. М.Жанчив байлдааны сүүлчийн өдөр дайсны нисэх онгоцны бөмбөгдөлт, их бууны суманд хоёр удаа тасарсан холбооны утсыг залгахаар галын шугам руу мөлхөж явахдаа хэд дахин шархадсан ч гэмтлийн цэгт үүргээ гүйцэтгэж эхлэх үед дахин суманд оногджээ. Эцсийн мөчид утасны хоёр үзүүрийг амандаа зууж биеэрээ холбоо дамжуулж өөрийн ангийн давшилтыг хангасан мөнхөд дурсагдах баатарлаг гавъяа байгуулан амь үрэгдсэн байна. МХЗЭ-ийн гишүүн М.Жанчив чөлөөлөх дайнд орохын өмнөхөн МАХН-ын орлогч гишүүнээр элссэн байна. Эх орны эрэлхэг хүү Магсарын Жанчивын гавъяаг төр засаг, ард түмэн өндрөөр үнэлж 1965 онд Байлдааны гавъяаны улаан тугийн одонгоор, 1975 онд Монгол улсын баатар цолоор нэхэн шагнажээ. Монгол улсын баатар Магсарын Жанчивын дурсгалд зориулсан гэрэлт хөшөөг Говь-Алтай аймгийн Алтай хотын болон төрсөн нутаг Шарга сумын төвд босгож, гавъяаг нь мөнхжүүлсэн байна.

2024 онд Монгол Улс харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарт өндөр амжилт үзүүллээ. Тодруулбал, НҮБ-аас хоёр жил тутамд гаргадаг Цахим Засаглалын индексээр Монгол Улс 28 байр урагшилж, 193 орноос 46 дугаарт эрэмбэлэгдэв.  Түүнчлэн кибер аюулгүй байдлын олон улсын индексээр “бэхжиж буй” түвшинд үнэлэгдлээ. Үүний зэрэгцээ, Монгол Улс 1 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй юникорн компани төрүүлэх үүднээс стартап компаниудад эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэн виртуал бүс байгууллаа. Виртуал бүсэд бүртгэлтэй мэдээллийн технологийн компаниудад татварын болон татварын бус 8 дэмжлэг үзүүлнэ. ЦАХИМ ЗАСАГЛАЛ БОЛОН КИБЕР АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН ОЛОН УЛСЫН ИНДЕКС УРАГШИЛЛАА Монгол Улс Цахим Засаглалын индексээр 28 байраар урагшилж, 193 орноос 46-р байрт, Азийн 49 орноос 13-р байранд эрэмблэгдэв. НҮБ-ын Цахим Засаглалын индексийг тооцохдоо боловсон хүчин, цахим үйлчилгээ, харилцаа холбооны дэд бүтцийн үзүүлэлтээр дүгнэдэг. Шалгуур тус бүрд 1 оноо авахаас Монгол Улс: Энэ нь төрийн үйлчилгээ цахим хэлбэрт эрчимтэй шилжиж, харилцаа холбооны суурь дэд бүтэц хөгжиж, иргэдийн цахим ур чадвар, оролцоо нэмэгдэж байгааг олон улсад хүлээн зөвшөөрч буйн баталгаа юм. Мөн кибер аюулгүй байдлын олон улсын индексээр Монгол Улс “бэхжиж буй” түвшинд үнэлэгдсэн. Бид хууль эрх зүйн орчин гэсэн шалгуураар 20 оноо авахаас 19 оноо авсан. Олон улсын хамтын ажиллагаа, боловсон хүчин, техник технологийн хувьд хүчин чадлаа сайжруулах шаардлагатай байна. Энэ хүрээнд бид Оксфордын их сургуультай хамтран “Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн нөхцөл байдал” –ын үнэлгээг хийлгэж байна. Мөн Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага “ЖАЙКА”-тай хамтран кибер аюулгүй байдлын боловсон хүчнийг бэлдэж байна. МЭДЭЭЛЭЛ ТЕХНОЛОГИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ДЭМЖИХ ВИРТУАЛ БҮС БАЙГУУЛАГДЛАА Монгол Улс 1 тэрбум ам.долларын үнэлгээтэй “Юникорн” компани “төрүүлэх” ажлын хүрээнд стартап компаниудад эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлэн, виртуал бүсийг байгууллаа. Виртуал бүсэд бүртгүүлсэн мэдээллийн технологийн компаниудад татварын болон татварын бус 8 төрлийн дэмжлэг үзүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, мэдээллийн технологийн үйлдвэрлэл эрхлэгчид үйл ажиллагаа явуулж буй байршлаас үл хамааран татварын болон татварын бус 8 төрлийн хөнгөлөлт эдлэнэ. Ингэснээр мэдээллийн технологийн компаниудыг олон улсад өрсөлдөх, эдийн засгийн таатай орчинд үйл ажиллагаа явуулах хөрөнгө оруулалт татах бодит боломжийг бүрдүүлж байна. ДРОН ТУРШИЛТЫН БҮСҮҮД БАЙГУУЛАХААР БОЛЛОО Дэлхийн дроны зах зээл 2023 онд 33.7 тэрбум ам.долларт хүрч 2030 он гэхэд 54.6 тэрбум ам.доллар болж өсөх төлөвтэй байна. Үүнээс 24.6 тэрбум ам.доллар нь дроны үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зах зээл бөгөөд энэхүү өсөн нэмэгдэж буй зах зээлтэй Монгол Улс хөл нийлүүлэн алхах эхлэл тавигдлаа. Тодруулбал, нисгэгчгүй нисэх төхөөрөмж (дрон)-ийн мэргэжлийн байгууллага болон сонирхогчийн үйл ажиллагаанд дрон ашиглах зориулалтаар туршилтын бүсийг нийслэлийн Баянзүрх, Налайх дүүрэг болон Дархан-Уул аймгийн нутаг дэвсгэрт байгуулахаар болов. Дрон туршилтын төв байгуулснаар алслагдсан бүсүүдэд яаралтай түргэн тусламжийн хэрэгсэл хүргэх, гамшгийн эрсдэлээс сэргийлэх боломж бүрдэхээс гадна дроны технологид суурилсан инновацлаг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хөгжүүлэхэд чиглэгдэнэ. Энэ хүрээнд “Монголын дрон хөгжүүлэгчдийн үндэсний холбоо”, “БНСУ-ын дрон хөгжүүлэгчдийн холбоо” хооронд харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулж, ирэх хавраас БНСУ-ын технологиор Монголд дрон угсарна. Мөн БНСУ-аас дроны эрх зүйн зохицуулалт, техник, технологи болон хүний нөөц бэлтгэх кноу-хоу хуримтлуулах боломж бүрдэж байна.   Ингэснээр дэвшилтэт шинэ технологийг эх орондоо турших, нэвтрүүлэх, нутагшуулах, олон улсын хөрөнгө оруулагчдыг татах шинэ суваг нээгдэж байна. APPLE PAY МОНГОЛ УЛСАД НЭВТРЭВ Дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн Аpple рау олон улсын төлбөр тооцооны системд Монгол Улс нэгдлээ. Ингэснээр үндэсний төлбөрийн “₮ карт”-ыг ашиглан олон улсад төлбөр тооцоо хийх нөхцөл бүрдэв. 1.6 тэрбум хэрэглэгчтэй Apple компанийн хөгжүүлсэн төлбөрийн систем болох Apple Pay нь 2022 онд 6 их наяд ам.долларын гүйлгээг хийгджээ. Дэлхийн хаанаас ч Монгол Улсын 1,600,000 гаруй IOS хэрэглэгчдэд iPhone, Apple Watch, Mac болон iPad гар утсаа ашиглан худалдан авалт хийх нөхцөл ийнхүү бүрдэж байна. Apple Pay-ийн хувьд яг л төлбөрийн картууд шиг NFC буюу ойрын зайнаас мэдээлэл дамжуулдаг технологийг ашигладаг тул дурын дэлгүүрийн ПОС машин руу iPhone утсаа эсвэл Apple Watch цагаа ойртуулахад л хормын дотор тооцоо хийх боломж бүрдлээ. ҮНДЭСНИЙ ХИЙМЭЛ ДАГУУЛ ХӨӨРГӨХ БЭЛТГЭЛ АЖИЛ ХАНГАГДАВ Үндэсний хиймэл дагуулын ТЭЗҮ шинэчлэн баталлаа. Энэ хугацаанд тус төслийн газрын станцын байршлыг Баян-Өлгий, Дархан-Уул, Өмнөговь, Дорнод аймаг болон Наран станцад тодорхойлж, хэмжилт хийв. Мөн дээрх таван байршилд байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг хийлээ.   Монгол орны хаанаас ч интернэтэд холбогдох, мэдээллийн технологийн үйлчилгээ шууд авах боломжийг нээж, үндэсний аюулгүй байдлаа баталгаажуулах харилцаа холбооны хиймэл дагуул хөөргөх ажлын бэлтгэл бүрэн хангагдлаа. Монгол орны нийт нутаг дэвсгэрийн 23.8 хувьд сүлжээ орсон. Тиймээс энэхүү сүлжээг өргөжүүлэхэд үндэсний хиймэл дагуул чухал үүрэгтэй. Улмаар 250 мянган малчин өрх E-Mongolia, E-сургууль, E-эмнэлэг гэх мэт үйлчилгээ авах боломж бүрдэнэ. Мөн  гамшиг ослоос шалтгаалсан амь насаа алдах эрсдэлийг 30,  зудын гамшигийн эрсдэл 10, ой хээрийн түймрийн гаралт 10, алслагдсан бүс нутгийн эрүүл мэндийн зардал 10, боловсролын ялгаатай байдал 50 хувиар тус тус буурна. Мөн шилэн кабелиар интернетийн үйлчилгээ үзүүлэх 29 их наяд төгрөгийг хэмнэх юм. ЦААСГҮЙ ЗАСАГ БОЛСНООР 3.8 ТЭРБУМ ТӨГРӨГ ХЭМНЭВ Төрийн байгууллагууд албан бичгээ 100 хувь цахимаар солилцох боломж бүрдэж 3.8 тэрбум төгрөг хэмнэв. Тодруулбал, Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам болон И-Монгол академийн зүгээс албан бичиг солилцооны дундын систем (Docx)-ийг хөгжүүлж, төр болон хувийн хэвшлийн 17 ERP системийг нэгтгэлээ. Мөн төрийн 2001 байгууллага өнөөдрийн байдлаар албан бичиг солилцооны дундын систем /Docx / -ийг ашиглаж байна. Яамдын албан хэрэг хөтлөлтийн шат дамжлагыг тооцоход албан бичгийг хянуулж албажуулахад 1-3, шуудангаар Улаанбаатар хот дотроо хүргүүлэхэд 1-2, орон нутагт долоон өдөр зарцуулдаг. “Цаасгүй цахим Засаг” хөтөлбөр хэрэгжсэнээр төрийн бүтээмж нэмэгдэж, төсвийн зардал буурч, төрийн үйлчилгээг иргэдэд хүргэх хурд хоёр дахин нэмэгдэнэ. ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН 4693 ЦАХИМ ХУУДСЫГ GOV.MN-Д НЭГТГЭЛЭЭ Төрийн байгууллагын 4693 цахим хуудсыг gov.mn-д  нэгтгэлээ. Төрийн нэгдсэн цахим хуудас төрийн үйл ажиллагаа, үйлчилгээ, мэдээ, мэдээллийг нэг цонхоор, нэг стандартаар иргэдэд хялбар, ойлгомжтой байдлаар хүргэж, жилд 3.5 тэрбум төгрөгийн зардал хэмнэнэ. ТӨРИЙН ЦАХИМ ҮЙЛЧИЛГЭЭ ХЯЛБАР, ХҮРТЭЭМЖТЭЙ БОЛЛОО 2024 онд төрийн 133 үйлчилгээг шинээр цахимжуулав. И-Монголиа хэрэглэгчдийн тоо 1,932,313, төрийн цахим үйлчилгээ 1255 хүрч, иргэдийнхээ 1.1 их наяд төгрөгийг хэмнэлээ. Их Британи, Казакстан, Эстони, Сингапурзэрэг орны хиймэл оюун ухааны стратегийн харьцуулсан судалгааг хийсэн. Судалгаанд үндэслэн 2025 онд “И-Монголиа” нэгдсэн платформыг хиймэл оюун ухаанд суурилсан технологид шилжүүлэх ажлыг төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны хүрээнд хэрэгжүүлэхээр боллоо. АЙМГУУДЫН ДИЖИТАЛ ШИЛЖИЛТИЙГ УХААЛАГ ХОТЫН ИНДЕКСЭЭР ҮНЭЛНЭ Дижитал аймаг-Дижитал хот болох ажлыг эхлүүлж, Дархан-Уул аймаг, Өвөрхангай аймагт нэвтрүүлэв. Цаашид “Ухаалаг хот” концепц руу шилжих ажил улс орны хэмжээнд хэрэгжинэ. Энэ хүрээнд аймгуудын дижитал шилжилтийг ухаалаг хотын индексээр үнэлнэ. ТАНДАЛТ СУДАЛГААНЫ ХИЙМЭЛ ДАГУУЛ ХӨӨРГӨНӨ Барилга, уул уурхай, хөдөө аж ахуй, бүтээн байгуулалтын салбарт тандан судалгааны зургуудыг 10 цаг тутамд тасралтгүй авдаг тандалт судалгааны

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Вант улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Фиона Блайт болон Оксфордын их сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын чадавхын төвийн эрдэмтдийг энэ сарын 07-ны өдөр хүлээн авч уулзлаа. Уулзалтын эхэнд, Ц.Баатархүү сайд Оксфордын их сургуулийн эрдэмтэд Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн түвшнийг тодорхойлох судалгааг эхлүүлсэнд талархал илэрхийлж, энэ судалгаа нь цаашид авах арга хэмжээний чиглэлийг тодорхойлоход үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй буйгаа илэрхийлэв. Мөн тэрбээр Монгол Улсын Засгийн газар Их Британи Улсын сайн туршлагад үндэслэн төрийн байгууллагуудын нэгдсэн www.gov.mn вебсайтыг хөгжүүлж байгааг онцлов. ИБУИНВУ-аас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, хатагтай Фиона Блайт “Монгол Улс төрийн байгууллагуудын нэгдсэн вебсайтыг хөгжүүлж, төрийн мэдээ мэдээлэл, үйлчилгээг иргэдэд нээлттэй ил тод түргэн шуурхай үзүүлэхээр ажиллаж буйг сайшааж, үүний хажуугаар кибер аюулгүй байдлыг анхаарч, хоёр улсын хамтын ажиллагааг эхлүүлж буйд талархал илэрхийллээ. Оксфордын их сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын чадавхын төвийн захирал Майкл ГолдСмит: Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн түвшнийг тодорхойлох зорилгоор төр, хувийн хэвшил болон олон улсын 100 гаруй байгууллагын төлөөлөлтэй уулзаж, судалгааг авсан гэдгийг дуулгаж, монголчууд судалгаанд идэвхтэй оролцож буйг онцлов. Тэрбээр судалгааны үр дүн энэ оны төгсгөлд гарах бөгөөд ЦХИХХЯ-тай хамтран үр дүнгээ танилцуулах болно гэдгийг дуулгасан юм Үүний зэрэгцээ, Ц.Баатархүү сайд “И-Монгол” академийг төрийн их өгөгдөл, хиймэл оюун ухааны төв болгохоор зорьж буйг онцлон, хиймэл оюун ухааны хууль эрх зүй, зохицуулалтын орчныг бий болгох, сансар судлал зэрэг шинэ хуулийн төслүүдийг боловсруулах, мөн хүүхэд залууст код бичих ур чадвар олгох чиглэлд Их Британи Улстай хамтран ажиллах хүсэлтэй буйгаа илэрхийллээ. Элчин сайд Фиона Блайт “Их Британи нь Монгол Улстай боловсролын салбарт маш өргөн хүрээнд хамтран ажиллаж байгаа бөгөөд цахим шилжилтийг эрчимжүүлэх, хүүхэд залууст дижитал ур чадвар зэрэг хамтын ажиллагааны үндэс нь кибер аюулгүй байдлын судалгаа болж байна гэдгийг онцолсон юм.