ҮЙЛ ЯВДАЛ Х.Сүрэнхорол: Хувийн мэдээллийг зөвшөөрөлгүйгээр ашиглаж байгааг иргэд хянах нь хуулийн хэрэгжилтэд чухал 2022.05.09 “Зууны мэдээ” сонин салбар салбарын тэргүүлэгчид, шинийг санаачлагчдыг “Leaderships forum” буландаа урьж, Монгол Улсын хөгжлийн гарц, боломжийн талаар ярилцаж тэдний сонирхолтой шийдэл, санаануудыг уншигчиддаа хүргэдэг билээ. Энэ удаа Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамны Хуулийн хэлтсийн дарга Х.Сүрэнхоролыг урьж, энэ сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлсэн Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн хүрээнд ярилцлаа. ХУВЬ ХҮНИЙ НУУЦЫН ТУХАЙ ХУУЛИАР НИЙГМИЙН ХАРИЛЦААГ ЗОХИЦУУЛАХАД ХҮНДРЭЛТЭЙ БОЛСОН Хувь хүний нууцын тухай хууль 1995 онд батлагдсан. Хэрэгжиж эхлээд 30 орчим жил болох гэж байна.Энэ нь тухайн цаг үеийнхээ нийгэм, эдийн засаг, эрх зүйн харилцаанд тохирсон хууль байсан бол одоо нийгмийн харилцаа яаж өөрчлөгдөж, цахим харилцаа бидний амьдралд хэрхэн нөлөөлж байгааг бэлхнээ харж байна. Өөрөөр хэлбэл, 30 жилийн өмнөх хуулиар одоогийн хувь хүний нууцтай холбоотой харилцаа бүрийг зохицуулахад хүндрэлтэй болоод байна гэсэн үг. Статистик тоон мэдээнээс харахад сүүлийн таван жилийн хугацаанд хувь хүний нууцыг задруулсан гэмт хэрэг 2-5 гарсан байдаг. Энэ нь Хувь хүний нууцын тухай хуулиар зохицуулах харилцаа хумигдмал хүрээнд байгааг харуулж байгаа юм. Мөн хувь хүнд хамааралтай эрүүл мэнд, гэр бүл, эд хөрөнгө, захидал харилцааны дөрвөн төрлийн мэдээллийг нууцад хамааруулж, хувь хүн өөрөө мэдээллийн нууцлалаа хадгалж хамгаалах зохицуулалттай байсантай холбоотой. Хувь хүнийг тодорхойлж болох олон төрлийн мэдээлэл байдаг. Тухайлбал, тухайн хүний үндэс, угсаа, шашин шүтлэг, итгэл үнэмшил, генетик болон биометрик мэдээлэл, ял эдэлж байгаа болон ял эдэлсэн эсэх, бэлгийн болон хүйсийн чиг баримжаа, илэрхийлэл, бэлгийн харьцааны талаарх мэдээллийг дурдаж болно. Хувь хүний мэдээллийг тодорхой хяналтгүй буюу зөвшөөрөлгүйгээр цуглуулж, боловсруулж, тухайлан нийгмийн сүлжээнд дурын зорилгоор ашиглаж, дамжуулах тохиолдол их байна. Олон улсын жишгээр хувь хүний мэдээллийг цуглуулж байгаа бол хуульд зааснаас бусад тохиолдолд зайлшгүй мэдээллийн эзний зөвшөөрлийг авах шаардлагатай байдаг. Эдгээр нөхцөл шаардлагын улмаас Хувь хүний нууцын тухай хуулийг шинэчлэн найруулах хэрэгцээ, шаардлага байсан учраас Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийг боловсруулж, Улсын Их Хурлаар батлуулсан. ТУХАЙН ХҮНИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ БОЛОХ БҮХ МЭДЭЭЛЛИЙГ ХАМГААЛАХ НЬ ХУУЛИЙН ЗОРИЛГО Блиц: Боловсрол ♦ 2006 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургууль ♦ 2016 онд Австралийн Мельбурнийн их сургуулийн Хууль зүйн сургуульд хууль зүйн ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан. Ажилласан байдал ♦ 2007-2022 он хүртэл Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд мэргэжилтэн, ахлах мэргэжилтэн, шинжээчээр ажилласан. ♦ 2022 оны гуравдугаар сараас Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яаманд Хуулийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байна. Хуулийн төслийг боловсруулах явцад бусад улс оронд хувь хүний нууцыг хэрхэн зохицуулж, хамгаалж байгаа талаар нэлээд судалгаа хийж, иргэн, хуулийн этгээд, судлаач нараас ч хуулийн төсөлд олон санал ирснийг Ажлын хэсгийн хүрээнд хэлэлцэж тусгасан байдаг. Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн суурь зохицуулалт нь Европын холбооны Хүний хувийн өгөгдөл хамгаалах тухай актад үндэслэсэн. Мөн Эстони, Словени, Япон, Солонгос, Хятад, Тайвань, Израйл улсын эрх зүйн зохицуулалтыг судалж, манай улсад хэрэгжих боломжтой зарим онцлог зохицуулалтыг хуулийн төслийг боловсруулахдаа харгалзаж үзсэн. Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулиар багц хэдэн харилцааг зохицуулна. Хувь хүнийг тодорхойлж болох мэдээллүүдийг өргөжүүлсэн. Хувь хүний нууцын тухай хуулиар хувь хүний дөрвөн төрлийн нууцыг хамгаалж байсан бол тухайн хүний овог, нэр, төрсөн он, сар, өдрөөс авахуулаад хүний эмзэг мэдээллүүд болох ял эдэлж байгаа болон ял эдэлсэн эсэх, бэлгийн болон хүйсийн чиг баримжаа, илэрхийлэл, бэлгийн харьцааны талаарх мэдээлэл, генетик, биометрик мэдээллийг хамгаалж байхаар тогтоосон. Тодруулбал, тухайн хүнийг тодорхойлж болох бүх мэдээллийг хамгаалах нь энэ хуулийн зорилго юм. Хувь хүний мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашиглахдаа хуульд зааснаас бусад тохиолдолд зайлшгүй мэдээллийн эзнээс зөвшөөрөл авах ёстой. Энэ хууль мэдээллийн эзний эрхийг баталгаажуулж, мэдээлэл хариуцагчийг үүрэгжүүлсэн шинжтэй хууль юм. Тухайлбал, мэдээллийн эзэн зөвшөөрлөө өгөх, татгалзах, мэдээллийг ямар зорилгоор цуглуулж байгааг мэдэх, шаардах, тайлбар авах эрхтэй. Харин мэдээлэл хариуцагч нь зөвшөөрлийг авах, мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, ашиглах болсон үндэслэлийг тайлбарлах, мэдэгдэл хүргүүлэх, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах үүрэгтэй байхаар тогтоосон. Мөн хуульд тусгасан нэг онцлог зохицуулалт бол дууны, дүрсний, дуу-дүрсний бичлэгийн төхөөрөмжийг ямар тохиолдолд байршуулах талаар зохицуулсан. Төхөөрөмжийг нийтийн зориулалттай орон сууцны орох, гарах нийтийн хэсэг болон дундын эзэмшлийн талбайд оршин суугчдын аюулгүй байдлыг хамгаалах, дундын эзэмшлийн эд хөрөнгийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах, ажлын байранд хүний болон мэдээллийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, байгууллагын эд хөрөнгийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах зорилгоор байршуулж болно. Харин тухайн хүний халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхэд илтэд халдах байршилд тухайбал, ариун цэврийн өрөө, VIP өрөө, эмнэлгийн өрөө, оршин суугчийн хаалга руу харуулж дүрс бичлэгийн камер байршуулахгүй байхаар зохицууллаа. ХУУЛИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙГ ХАНГАХ МЕХАНИЗМЫГ ТОДРУУЛСАН Хуульд хуулийн хэрэгжилтийг хангах байгууллагуудыг тодорхой заасан. Хуулиар Хүний эрхийн үндэсний комиссын нэг гишүүн хүний хувийн мэдээллийг хамгаалах чиг үүргийг хариуцаж ажиллана. Мөн энэ чиг үүргийг хэрэгжүүлэх тусгайлсан нэгж ажиллахаар зохицуулсан. Энэ нэгжид хууль эрх зүй, мэдээллийн технологийн чиглэлээр ажилладаг мэргэшсэн ажилтнуудыг ажиллуулах шаардлагыг тавина. Комисс хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, мэдээлэл хариуцагчийн мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах, ашиглах үйл ажиллагаанд холбогдох гомдлыг хүлээн авч шийдвэрлэх, зөвлөмж, шаардлага хүргүүлэх үндсэн чиг үүрэгтэй ажиллана. Мөн төрийн бусад байгууллага хуулийн хэрэгжилтийг хангахад чухал үүрэгтэй. Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яам хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг олон нийтэд сурталчлан таниулах, нийтээр дагаж мөрдөх журмуудыг боловсруулж, батлах, мэдээллийн аюулгүй байдал алдагдсан тохиолдолд хариу арга хэмжээ авах үүргийг гүйцэтгэнэ. Манай яам энэ хуулийн хүрээнд батлах журмууд дээр Хүний эрхийн үндэсний комисстой хамтран ажиллаж байна. Хуулийн хүрээнд нийт гурван журам батална. Төрийн байгууллагууд хэрэгжилтийг хангахад хүлээх үүргийг хуулиар тогтоосон ч байгууллага бүр төр, хувийн хэвшлийн байхаасаа үл хамааран мэдээлэл хариуцагчийнхаа хувьд хүний хувийн мэдээллийг хамгаалахад үүргээ ухамсарлаж, хариуцлагатай хандах ёстой. Нөгөө талаас иргэн бүр өөрийнхөө мэдээллийг бусад этгээдэд өгөх бүртээ хуульд зааснаас бусад тохиолдолд зөвшөөрөлтэйгөөр авч ашиглаж байгаа эсэхийг хянах эрхийг хуулиар олгосон тул шат шатандаа хяналт тавьж хуулийн хэрэгжилтийг хангах нь чухал юм. СЭТГҮҮЛ ЗҮЙН ЗОРИЛГООР ЗАРИМ МЭДЭЭЛЛИЙГ АШИГЛАХАД ЗӨВШӨӨРӨЛ ШААРДАХГҮЙ Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулиар сэтгүүл зүйн зорилгоор хүний хувийн мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашиглах тохиолдолд үйлчлэх зохицуулалтыг тусгасан. Сэтгүүл зүйн эсвэл нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор эрүүл мэнд, захидал харилцаа, генетик болон биометрик мэдээлэл, бэлгийн болон хүйсийн чиг баримжаа, илэрхийлэл, бэлгийн харьцааны талаарх мэдээллээс бусад мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашиглахад мэдээллийн эзний зөвшөөрөл шаардахгүй. Сэтгүүл зүй гэдэг бол хариуцлагатай редакцтай байгууллагад тооцогдож, нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор мэдээ, мэдээллийг түгээдэг. Харин сэтгүүл зүйн зорилгоор бус хүний хувийн мэдээллийг түгээх тохиолдолд зайлшгүй мэдээллийн эзний зөвшөөрлийг шаардана. Хууль зөрчиж мэдээллийн эзний мэдээллийг цуглуулж, боловсруулж, ашигласан бол Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хуульд заасны дагуу хариуцлага хүлээнэ. Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийг дагаж эдгээр хуульд

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар БНЭУ-аас  Монгол Улсад суугаа  элчин сайд  Атул Малхари Готсурветыг хүлээн авч уулзлаа Манай хоёр улс мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн салбарт урт хугацааны бат бөх хамтын ажиллагааны түүхтэй. Энэтхэг Улсын мэдээллийн технологийн салбар ДНБ-ийх нь 9.3%-ийг бүрдүүлж, дэлхийн аутсорсингийн зах зээлийн 50 гаруй хувийг хангаж байна. Иймд Монгол Улсын аутсорсингийн чадавхыг хөгжүүлэх, Бүс нутгийн болон дэлхийн хэмжээнд аутсорсингийг өргөжүүлэх чиглэлээр Энэтхэг  улсын туршлагаас суралцах, хамтарсан хөтөлбөр хэрэгжүүлэх боломжийг судлах сонирхолтой байгаагаа Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар илэрхийллээ. Түүнчлэн Ухаалаг хот, интернэтэд холбогдсон зүйлс (IoT), их өгөгдөл, хиймэл оюун ухаан, замын хөдөлгөөний удирдлага зэрэг чиглэлээр хамтарсан судалгаа хийх,  Цахим хөгжилтэй холбоотой салбарт хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулахад бид баяртай байх болно гэлээ . Ноён Атул Малхари Готсурве: Энэтхэг Улсад “Атал Бихари Важпай Шилдэг Төв” нэртэй, мэдээллийн технологи, харилцаа холбоо болон аутсорсингийн чиглэлээр мэргэшсэн коллеж байгуулагдаж байна. Энэхүү коллеж нь Монгол Улсын Шинжлэх ухаан, технологийн их сургуулийн Баянгол дүүрэгт баригдаж буй бөгөөд нийт 20 сая ам.долларын өртөг бүхий төсөл юм. Ирэх оны дунд үед бүрэн ашиглалтад орж, 800 орчим монгол оюутанд хиймэл оюун ухаан, машин сургалт, програмчлал, бизнесийн процесс аутсорсинг зэрэг чиглэлээр дэвшилтэт IT сургалт явуулахаар төлөвлөж байна. Мөн дижитал дэд бүтцийн хамтын ажиллагааны хүрээнд Энэтхэгийн Засгийн газраас хэрэгжүүлдэг “DigiLocker” буюу дижитал баримт хадгалах системийг нэвтрүүлэх боломжийг судалж байна. Иргэдийн үнэмлэх, жолооны үнэмлэх, үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээ зэрэг баримтыг цахим хэлбэрээр хадгалах боломжтой уг систем нь төрийн байгууллагуудтай холбогдон ажилладаг тул тухайн баримт бичгийг биечлэн авч явах шаардлагагүй болно. Түүнчлэн Энэтхэгийн Засгийн газраас хэрэгжүүлдэг “ITEC” тэтгэлэгт хөтөлбөрийн хүрээнд Монгол Улсаас жил бүр 200 хүртэлх хүн богино хугацааны (1 долоо хоногоос 6 сар хүртэл) сургалтад хамрагдах боломжтой.  AI, мэдээллийн технологи, програмчлал, англи хэл, нягтлан бодох бүртгэл зэрэг нийт 300 гаруй сургалтын чиглэлээр тус хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаагаа онцоллоо. Кибер аюулгүй байдлын чиглэлээр хоёр улсын компьютерийн яаралтай тусламжийн багуудын хооронд хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулах боломжийг мөн судалж байна гэлээ. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам

Төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газар нь Монгол Улсын Засгийн газрын 2019 оны 149 дүгээр тогтоолоор байгуулагдсан. Тус газар нь төрийн үйлчилгээний нэгдсэн төвийн үйл ажиллагаа, үйлчилгээ үзүүлэх системийн ашиглалтыг нэгдсэн удирдлага, зохион байгуулалтаар ханган ажиллахын зэрэгцээгээр төрийн үйлчилгээг цахим хэлбэрээр үзүүлэн ажиллана. Энэ хүрээнд ЦХХХ-ны сайд Н.Учрал аймаг, нийслэлийн засаг дарга, Тамгын газрын дарга нартай цахимаар уулзаж, хамтран ажиллах талаар санал солилцлоо. Тухайлбал төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газрын үйл ажиллагааг эхлүүлэх, хэвийн үйл ажиллагааг хангах, олон нийтэд сурталчлан таниулах, орон нутаг дахь салбар нэгжийн ажиллах байр, талбай, орчныг тохижуулах, хаягжилт, техник, тоног төхөөрөмжийн болон шаардлагатай бусад зардлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар ярилцлаа. Төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газар нь цаашид аймаг, орон нутаг дахь төрийн үйлчилгээний нэгдсэн төвүүдэд менежментийн шинэчлэл хийж, үйчилгээний соёлыг сайжруулж, нэг цонхны хурдан үйлчилгээг иргэдэд хаанаас ч ойрхон хүргэнэ. Аймгийн Засаг дарга, Тамгын газрын дарга, холбогдох албан хаагчид хэлэхдээ төрийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулж, хурдан, шуурхай үзүүлэх ажлыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, Төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газрын үйл ажиллагаатай холбоотой саналаа хэллээ. Уулзалтад ЦХХХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч, Төрийн захиргаа удирдлагын газрын дарга Б.Батцэцэг, ЦХХХЯ-ны Цахим хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Билэгдэмбэрэл, ЦХХХЯ-ны Цахим засаглалын хэлтсийн дарга Б.Золбоо, Төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газрын дарга П.Батбаатар, Үйлчилгээний нэгдсэн төвийн зохицуулалтын газрын дарга Б.Оргил болон холбогдох нэгжийн удирдлага, албан хаагчид, Аймгийн Засаг дарга, Тамгын газрын дарга, холбогдох албан хаагчид оролцлоо.