Монгол Улсад орчин цагийн харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбар үүсэж, хөгжсөний 104 жилийн ойн мэндийг Харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарын үе үеийн ажилтан, албан хаагчид, инженер техникийн ажилтнууддаа хүргэе! Монгол Улсын цахим шилжилтийг эрчимжүүлж, амжилттай хэрэгжүүлсэн төсөл, хөтөлбөрүүдийн үр дүнг олон улсын байгууллагууд өндрөөр үнэлж байна. Тухайлбал: ➢ Энэ онд Узбекистан Улсад зохион байгуулагдсан олон улсын “Төрийн үйлчилгээний форум”-ын үеэр Монгол Улс Цахим засаглалын хөгжлийн индексээр дэлхийд 46-р байр буюу “өндөр” түвшнээс “маш өндөр” түвшинд шилжиж буйг батламжиллаа. ➢ Мөн өнгөрсөн онд Арабын Нэгдсэн Эмират Улсад болсон Засгийн газруудын дээд хэмжээний уулзалтаар Монгол Улсын цахим шилжилтийг амжилттай, үр дүнтэй хэрэгжүүлсэн гэж үзэж “Global Government Excellence Award”-ыг, 2023 онд Эстони Улсад болж өнгөрсөн “Нээлттэй засгийн түншлэл” дээд хэмжээний 8-р чуулганаас “Нээлттэй засаглал” хүндэт өргөмжлөлийг тус тус авсан билээ. Энэхүү ололт, амжилт нь үе үеийн шуудан холбоо, өргөн нэвтрүүлэг, радио холбоо, цахилгаан холбоо, мэдээллийн технологи, сансрын технологийн чиглэлээр ажиллаж байсан ажилтан, алба хаагчид, инженер техникийн ажилтнууд болон өнөөдөр харилцаа холбоон, мэдээллийн технологийн салбарт ажиллаж буй 21.2 мянган ажиллагсад, тэдгээрийн гэр бүлийн 74 мянган гишүүдийн хамтын хүчин зүтгэл болохыг цохон тэмдэглэж, гүн талархал илэрхийлье. Өнөөдөр 5G сүлжээ, интернэт, дижитал технологи, хиймэл оюун зэрэг дэвшилтэт технологи нь аливаа асуудлыг шийдэх түлхүүр гэж дэлхийн улс орнууд үзэж байна. Монгол Улсын хувьд ч мөн адил харилцаа холбоо, мэдээллийн технологи нь иргэдийн амьдралын чанарыг сайжруулах, хүний хөгжил, эрх чөлөөг хангах, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих хөгжлийн хурдасгуур, нийгмийн харилцаа, үйлчилгээний СОЁЛЫН ШИНЭЧЛЭЛ байх болно. Монгол Улс хөгжлийн түлхүүрээ харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбар хэмээн үзэж, “Digital First” гэсэн бодлогоо тодорхойлж, нийгэм, эдийн засгийн бүхий л салбарт их өгөгдөл, хиймэл оюуныг ашиглах, төрийн бүтээмж, төрийн үйлчилгээний үр ашиг, чанарыг дээшлүүлэхээс гадна үндэсний сансрын технологид баримтлах бодлогыг боловсруулж байна. Шуудангаас соёолсон харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийн салбарын хөгжил нь уул уурхайгаас хэт хамааралтай манай орны макро эдийн засгийг төрөлжүүлэх боломжийг бий болгож, оюун санааны, мэдлэг шингэсэн дижитал эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгахад чухал түлхэц болно. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар

Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүүхдийн сан, Олон улсын цахилгаан холбооны байгууллага (UNICEF, ITU)-ын “GiGa” санаачилгын хүрээнд “Боловсролын салбарын цахим хуваагдал” сэдэвт уулзалт, хэлэлцүүлэг өнөөдөр (2024.08.23) зохион байгуулагдлаа. Хэлэлцүүлэгт цахим хөгжил, инновац, мэдээлэл технологи, боловсролын чиглэлийн төр, хувийн хэвшил, олон улсын улсын байгууллагын төлөөллүүд оролцож, “НҮБ-ын хүүхдийн сангаас сургуулийн интернэт холболттой холбоотой хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаанууд, сургуулийн интернэтийн ач холбогдол”, “Сургуулийн интернэт холболтын өнөөгийн нөхцөл байдал ба бэрхшээл”, “Сургуулийн интернэт холболтын дэд бүтцийг өргөжүүлэх боломжууд” зэрэг сэдвээр илтгэл танилцуулж, хэлэлцүүлэг өрнүүлэв. Улсын хэмжээнд нийслэлийн 167, аймгийн төвийн 137, сум, багийн 398 сургуулийн 863 хичээлийн байр интернэтэд холбогдсон байгаа нь нийт төрийн өмчийн ерөнхий боловсролын сургуулийн 77.5 хувь юм. Иймд мэдээлэл, харилцаа холбооны суурь дэд бүтцийг бүрэн шийдвэрлэх, хичээлийн болон дотуур байр бүрийг нэгдсэн сүлжээнд холбох, дотоод сүлжээний орчныг бүрдүүлэхэд талуудын хамтын оролцоо чухал ач холбогдолтой юм. Хэлэлцүүлэгт Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны Харилцаа холбооны бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга С.Цагаанхүү оролцож, “Харилцаа холбооны сүлжээ боловсролын салбарт” сэдвээр илтгэл танилцуулан, сонирхсон асуултад хариулт өгч, санал солилцов.

Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл нь “Шинэ итгэл –Эрс шинэтгэл”-д зорин “Хүний хөгжил”, “Нийгмийн хөгжил ба үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл”, “Эдийн засаг ба дэд бүтцийн хөгжил”, “Байгаль орчин, ногоон эдийн засаг”, “Засаглал, дижитал шилжилт”, “Бүсийн хөгжил”, “Үндэсний өрсөлдөх чадвар”, “Шинжлэх ухаан, технологи, хиймэл оюун” гэсэн бодлогын 8 чиглэлээс бүрдэх бөгөөд энэ хүрээнд үндэсний 10, салбарын 35, төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн 85, хөтөлбөрийн 200 үр дүнг тодорхойлсон болно. Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам  “Цахимаар түрүүнд буюу “Digital First” бодлогын үндсэн 7 зарчим, 74 зөвлөмж, чиглэл”  Монгол Улсын анхны “Мэдээллийн технологийн үйлдвэрлэлийг дэмжих Виртуал бүс”-ийг байгуулах холбогдох журмууд болон Монгол Улсын анхны “Их өгөгдөл, хиймэл оюуны үндэсний стратеги”-ийг Засгийн газраар хэлэлцүүлэн батлуулаад байна. Энэ хүрээнд Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн бүхий л салбарт их өгөгдөл, хиймэл оюуныг ашиглан төрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, төрийн үйлчилгээний үр өгөөж, чанарыг дээшлүүлэх, иргэн, аж ахуйн нэгж бүрийн тулгамдсан асуудлыг цахимаар буюу технологиор шийдвэрлэх, мэдээлэл технологийн үйлдвэрлэлийг дэмжих , цахим шилжилтийг эрчимжүүлэхээр ажиллаж байна. ЦХИХХ-ны сайд Э.Батшугар “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх 5 жилийн үндсэн чиглэл”-ийг танилцуулах үеэр дараах байр суурийг илэрхийллээ. ЦХИХХ-ны сайд Э.Батшугар: Төрийн үйлчилгээний 90 хувийг цахимаар авах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Ингэснээр 1,1 их наяд төгрөг хэмнэнэ Монгол улсын Засгийн газраас “Цахимаар нэн түрүүнд” буюу“Digital First” зөвлөмжийг өнгөрсөн 9 сард баталсан.Үндсэн зорилго ,“Digital First” гэж юу вэ гэхээр төрийн бодолго шийдвэр гаргалт бодлого боловсруулалд цаашлаад төрийн үйлчилгээг бүгдийг нь технологид суурилсан цахимаар хийе гэсэн том зорилт юм. Энэ нь бүтээмжийг нэмэгдүүлж, төрийн үйлчилгээг 24 7 горимоор 90 хувийг цахимаар авах боломж нээгдэх юм. Англи улсын гаргасан судалгаагаар хиймэл оюун болон дижитал хувилбараар төрийн үйлчилгээг цахимжуулснаар Засгийн газрын төсвийн зарлагыг 4-7 хувиар хэмнэх бололцоотой гэсэн. Энэ нь Монгол Улсын өнөөдрийн төсөвтэй харьцуулахад 1,2 -2,1 их наядыг хэмнэх бололцоотой юм.Цаашлаад хиймэл оюуныг төрийн худалдан авалтад нэвтрүүлбэл тухайн байгууллагын бүтээмж нь 10-20 хувь нэмэгдэнэ гэсэн судалгаа гарсан юм. Жишээ нь: Эрдэнэт үйлдвэр худалдан авах ажиллагаа цахимжуулж хиймэл оюунд суурьтай болгосноор 28 хоног тендер явагддаг байсан нь 4 минутад болдог үзүүлэлт гарсан.Төрийн үйлчилгээний 90 хувийг цахимжуулна гэдэг бол төрийн үйлчилгээг 24/7 авах боломж бүрдэнэ гэдгийг дахин онцолмоор байна. Одоогоор “И монгол”-оор 1278 үйлчилгээг цахимжуулсан. Өнгөрсөн 9-р сард “И монгол 5.0” ашиглалтад орсон. Энэ нь анх удаа төрийн үйлчилгээг хиймэл оюунтай холбосон юм. ЦАХИМ ШИЛЖИЛТИЙН БОДЛОГЫН ЧИГЛЭЛ ЦАХИМ ШИЛЖИЛТИЙН БОДЛОГЫН ҮР ДҮН ӨНӨӨДӨР 21 аймаг, 325 сумыг шилэн кабелаар холбосон Мэдээлэл, харилцаа холбооны дэвшилтэт технологид суурилсан үйлчилгээг хөдөө орон нутаг, алслагдсан бүс нутагт нэвтрүүлэхэд чиглэсэн томоохон бүтээн байгуулалтын ажлуудыг төр, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтар гүйцэтгэн 52,480 км урт шилэн кабелийн сүлжээг байгуулж, бүх аймаг, сумын төв, томоохон суурин газруудад хөдөлгөөнт холбооны 3G, 4G/LTE сүлжээг нэвтрүүлсэн. Үүрэн холбооны хэрэглэгчдийн тоо 2024 оны эхний хагас жилийн эцсийн байдлаар 4 сая 909 мянгад хүрч, үүнээс 4G/LTE сүлжээний хэрэглэгчдийн тоо 4,226,009 байна.  2025 оны 05 дугаар сарын 16-ны өдөр 5G сүлжээг Монгол орон даяар нэвтрүүлсэн. Нийтийн мэдээллийн дэд бүтцийн бэлэн байдлыг хангах ажлын хүрээнд “mcloud.gov.mn” үүлэн дэд бүтцийг нэвтрүүлсэн. Төрийн үйл ажиллагаа, үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэх ажлыг эрчимжүүлж, нийтийн мэдээллийн дэд бүтцийн бэлэн байдлыг хангах ажлын хүрээнд Үндэсний дата төвийн сервер, тоног төхөөрөмжийг олон улсын чиг хандлагад нийцүүлэн өргөтгөн сайжруулж, төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан “mcloud.gov.mn” үүлэн дэд бүтцийг нэвтрүүлсэн. Мөн үндсэн болон дэмжих системийн тасралтгүй, найдвартай байдлыг хангаж, Төрийн мэдээлэл солилцооны систем /ХУР/-д төрийн 178, хувийн хэвшлийн 481 байгууллага холбогдож, 4,6 тэрбум мэдээллийг амжилттай солилцсон. (e-mongolia.mn)-ийн 5.0 хувилбарыг ашиглалтад нэвтрүүллээ Төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем (e-mongolia)-ийн 5.0 хувилбарыг төрийн байгууллагын нэгдсэн цахим хуудас (gov.mn)-тай уялдуулан хөгжүүлж, төр иргэнтэй нэг цонхоор харьцах боломжийг бүрдүүллээ. Төрийн үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэн төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем “E-Mongolia”-г 2020 оны 10 дугаар сард ашиглалтад оруулж, 2020 онд төрийн 23 байгууллагын 181 үйлчилгээ, 2021 онд 59 байгууллагын 606 үйлчилгээ, 2022 онд 69 байгууллагын 897 үйлчилгээ, 2023 онд 86 байгууллагын 1033 үйлчилгээг, 2024 онд 86 байгууллагын 1,250 үйлчилгээг, 2025 онд 88 байгууллагын 1268 үйлчилгээг уг системд бүртгэлтэй 2,07 сая хэрэглэгчид 90 сая удаа амжилттай дамжуулж, 2020 оноос хойших хугацаанд нийт 1.8 тэрбум төгрөгийн шууд бус хэмнэлт (цаас, цаг хугацаа, унааны зардал)-ийг бий болгосон бөгөөд дараах 6 сувгаар дамжуулан иргэн, хуулийн этгээдэд үйлчилгээ үзүүлж байна: Төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем (e-mongolia)-ийн 5.0 хувилбарыг нэвтрүүлснээр “ХУРДАН” цэг Мөн хөдөө орон нутаг, алслагдсан сум, суурин газар болон хилийн чанадад байгаа ард иргэд, байгууллагуудад төрийн үйлчилгээг түргэн шуурхай, хүртээмжтэй хүргэх зорилгоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Төрийн цахим үйлчилгээний зохицуулалтын газрыг 2023 онд байгуулж, түүний салбар, харьяа төрийн үйлчилгээний “ХУРДАН” цэгийг нийслэлд 144, орон нутагт 386, хилийн чанад дахь 31 улсын 47 байршилд, хилийн 1 боомтод тус тус нээж, 43 байгууллагын 451 үйлчилгээг нийт нийт 577 цэгээр дамжуулан 1,5 сая гаруй хүн, хуулийн этгээдэд үзүүлсэн. Түүнчлэн Мөн нийслэл, орон нутгийн хэмжээнд төрийн цахим үйлчилгээний “ХУРДАН” киоск машин байршуулах ажлын хүрээнд нийслэлд 143, орон нутагт 339, нийт 482 киоск машин байршуулсан. Үндэсний танилт нэвтрэлтийн систем (DAN)-ИЙН 2.0 хувилбарыг хөгжүүлж, ашиглалтад нэвтрүүллээ Монгол Улсын төрийн болон хувийн хэвшлийн цахим үйлчилгээний системүүдийг иргэдэд хүртээмжтэй, найдвартай, аюулгүй байдлаар хүргэх зорилгоор Танилт, нэвтрэлтийн (ДАН) системийг шинэчлэн, үндэсний баталгаажуулагч аппликейшн бүхий Танилт нэвтрэлтийн систем (DAN) 2.0 хувилбар болгон хөгжүүлж ашиглалтад нэвтрүүллээ. Энэхүү шинэчлэлийн хүрээнд гадаадад оршин суугаа Монгол Улсын иргэнийг танин баталгаажуулах зэрэг иргэдийг цахим орчинд таних, баталгаажуулах, цахим гарын үсэг ашиглах үйл явцыг хялбаршуулах, төрийн үйлчилгээний цахим хэрэглээг нэмэгдүүлэх хялбар нэвтрэлтийн боломжийг бүрдүүллээ. Тоон гарын үсгийг түгээх ажлыг эрчимжүүлж, иргэнийг таньж баталгаажуулах зорилготой танилт, нэвтрэлтийн систем (ДАН)-д тоон гарын үсгийн модулийг холбож, иргэн, хуулийн этгээдийг тоон гарын үсгээр дамжуулан таних боломжийг бүрдүүлсэн ба 2025 оны 3 дугаар байдлаар уг системд нийт 2,1 хэрэглэгч бүртгүүлж, төрийн  98 байгууллагын 188 систем, хувийн хэвшлийн 276 байгууллагын 325 систем, нийт 374 байгууллагын 513 системийг холбосон. Цаасаар олгогдог байсан 178 тусгай зөвшөөрөл  цахимаар олгодог боллоо Зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг цахим хэлбэрт шилжүүлэх чиглэлээр нийт 254 тусгай зөвшөөрлөөс 2025 оны 10 дугаар сарын 30-ны өдрийн байдлаар “e-business.mn”-ээр 44, эрх бүхий байгууллага өөрийн системээр 134 (“license.mn”-ээр 76), уламжлалт буюу цаасан хэлбэрээр 76 тусгай зөвшөөрлийг олгож байна