Монгол Улс нь 1,564,116 км2 газар нутагтай. Үүний ердөө 24% нь харилцаа холбооны дэд бүтэцтэй буюу гар утасны сүлжээ, интернэттэй байна. Мөн 4 сум болон хилийн боомтууд шилэн кабельд холбогдоогүй байгаа юм.  Иймд Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамнаас 2025 онд алслагдсан 139 цэгт үүрэн холбооны сүлжээ оруулахаар ажиллаж байна. Гэхдээ шилэн кабель татаж, уулын орой дээр станц байршуулах нь эдийн засгийн хувьд өндөр өртөгтэй учраас цаашид дэлхий улс орнууд энэхүү аргыг оновчтой болгох талаар ярилцаж эхэлжээ. Тухайлбал, Япон улс шилэн кабелийн оронд хиймэл дагуулын тусламжтайгаар харилцаа холбооны дэд бүтцээ сайжруулах арга барил руу шилжсэн байна.  Иймд өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй Монгол орны хувьд харилцаа холбооны дэд бүтцийг сайжруулж, малчны хотноос дэлхийн боловсрол эзэмших, орон нутагт байгаа иргэд нийслэл хотыг зорихгүйгээр төрийн үйлчилгээг авах боломжийг бүрдүүлэхэд үндэсний хиймэл дагуулын гүйцэтгэх үүрэг маш чухал гэдгийг эрдэмтэн судлаачид онцолж байна.  Өнөөдөр дэлхийн 104 улс 11,833 хиймэл дагуулыг ямар нэгэн байдлаар хөөргөжээ. Үүний 70 гаруй хувь нь харилцаа холбооны зорилготой хөөргөсөн хиймэл дагуул байна. XXI зууны эхэнд ердөө 14 улс л хиймэл дагуулаа сансарт хөөргөж байсан бол сүүлийн 20 жилийн хугацаанд 91 улс хиймэл дагуулаа хөөргөжээ.  Цаашид улс орнууд хиймэл дагуулыг идэвхтэй хөөргөх бөгөөд энэ нь 2028 он гэхэд 1,119,866 болох төлөвтэй байна.  Энэ хэрээр сансрын салбар эдийн засаг, шинжлэх ухаан, нийгмийн бүх салбарыг тэлэх, цоо шинэ боломж нээх хөшүүрэг болж байгааг Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүү тодотгов.  Тэрбээр өнөөдөр дэлхийн улс орнууд сансрын аялал жуулчлал, тандан судалгаа, сансраас эрчим хүч авах тухай ярьж байна.  2023-2035 онд дэлхийн нэрлэсэн ДНБ-ий өсөлт жилд 5% өснө гэдгийг хэлээд “2023 онд 630 тэрбум ам.доллар байсан сансрын эдийн засаг 2035 он гэхэд 1.8 их наяд ам.долларт хүрч, жилд дунджаар 9%, 2021 онд 600 тэрбум ам.доллароор хэмжигдэж байсан хагас дамжуулагчийн зах зээл 2030 он хүртэл жилийн 6-8% тус тус өсөх хандлагатай байна” хэмээн “Харилцаа холбооны хиймэл дагуулын бодлого зохицуулалт” форумыг нээж хэлсэн үгэндээ онцоллоо.  Дэлхийн улс орнууд харилцаа холбооны үндэсний дэд бүтцээ сайжруулах, найдвартай, бие даасан, тусгаар тогтносон дэд бүтэцтэй болох зорилгоор Сансрын бодлогоо боловсруулж байна. Ийм цаг үед Монгол Улс сансрын тухай хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, сансрын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгцээ шаардлагын талаарх тандан судалгааг хийсэн бөгөөд Сансрын тухай анхдагч хуулийн төслийг боловсруулж байгаа талаарх мэдээллийг форумд оролцогчдод өгөв. Тус хуулийн төслийг төр, хувийн хэвшил, эрдэмтэн судлаачдын дунд танилцуулж, хэлэлцүүлсний дараа УИХ-д өргөн барих юм.  Энэ мэтчилэн үндэсний хиймэл дагуулыг тойрсон асуудлаар төр, хувийн хэвшил, эрдэмтэн судлаачид нэгдсэн ойлголттой болох зорилгоор өнөөдөр /2025.04.17/ Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам болон Харилцаа холбооны зохицуулах хороо хамтран ийнхүү “Харилцаа холбооны хиймэл дагуулын бодлого зохицуулалт” форумыг зохион байгууллаа.

“Ази, номхон далайн бүсийн кибер сургуулилт 2025” олон улсын арга хэмжээ нь  кибер аюулгүй байдлын хурал, сургалт, кибер сургуулилт гэсэн хэсгүүдээс бүрдэх бөгөөд 2025 оны 9 дүгээр сарын 02-оос 05-ны өдрүүдэд зохион байгуулах гэж байна. Бүс нутгийн 16 орны кибер аюулгүй байдлыг хангах үйл ажиллагаа хариуцсан байгууллагуудын 40 гаруй төлөөлөл хүрэлцэн ирэх юм. Дээрх олон улсын арга хэмжээний хүрээнд   кибер халдлага, зөрчлийн сүүлийн үеийн чиг хандлага, түүний бодлого төлөвлөлт, хэрэгжилтийг сайжруулах шийдлийн талаар хэлэлцэн санал солилцох, мөн шинэ тутам нэмэгдэж буй кибер халдлага, зөрчлийг илрүүлэх хариу арга хэмжээ авах талаар туршлагаас харилцан суралцах болно. “Ази, номхон далайн бүсийн кибер сургуулилт 2025” олон улсын арга хэмжээ нь  кибер аюулгүй байдлын хурал, сургалт, кибер сургуулилтад оролцогчдын бүртгэлийн тоо хязгаартай. Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын тухай хууль (2021 он) батлагдсанаар кибер орчин дахь мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах эрх зүйн орчин бүрдсэн. Улмаар кибер аюулгүй байдлыг хангах, уялдуулан зохицуулах, хэрэгжилтийг зохион байгуулах, мэдээлэл солилцох чиг үүрэг бүхий Кибер аюулгүй байдлын зөвлөл (2023) байгуулагдаж, Зөвлөлийг Монгол Улсын Ерөнхий сайд Г.Занданшатар тэргүүлж, дэд даргаар Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Э.Батшугар болон ТЕГ-ын дарга П.Одонбаатар нар ажиллаж байна. Олон Улсын Цахилгаан холбооны байгууллагаас сүүлийн арав гаруй жилийн хугацаанд Америкийн бүс, Африкийн бүс, Арабын бүс, Ази, номхон далайн бүс, Тусгаар улсуудын хамтын нөхөрлөлийн бүс нутаг гэсэн 5 бүсийн хэмжээнд 120 орчим улсыг хамруулсан 34 удаагийн кибер сургуулилтыг зохион байгуулсан байна. “Ази, номхон далайн бүс нутгийн кибер сургуулилт 2024” арга хэмжээг Бруней Даруссалам улсад зохион байгуулж, 19 орны 130 гаруй төлөөлөгчид оролцжээ. Олон Улсын Цахилгаан холбооны байгууллагаас 2024 онд гаргасан Кибер аюулгүй байдлын индекс тодорхойлох судалгаагаар Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын индексийн үзүүлэлтээр 3 дугаар түвшин буюу “Бэхжиж буй” түвшинд үнэлэгдэж, НҮБ-ын гишүүн 193 орноос 103 дугаар байрт эрэмбэлэгдсэн. Энэ нь 2020 оны үзүүлэлттэй харьцуулахад индексийн оноо 2.1 дахин өсөж, 17 байр урагшилсан сайн үзүүлэлттэй байна. Гэвч Монгол Улсын кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх чадавх, олон улсын хамтын ажиллагааны үзүүлэлт хамгийн сул буюу гуч гаруй хувьтай, Азийн дунджаас доогуур үзүүлэлтэй байна. Мөн Кибер аюулгүй байдлын үндэсний стратегийн хэрэгжилтийг хангах хүрээнд тус яамнаас Оксфордын Их Сургуулийн Кибер аюулгүй байдлын чадавхын төвтэй хамтран зохион байгуулсан “Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлын өнөөгийн нөхцөл байдлыг үнэлэх судалгаа”-ны тайланд кибер аюулгүй байдлын бодлого, стратегийн хувьд хөгжиж буй түвшинд буюу хамгийн сайн үзүүлэлттэй үнэлэгдсэн бол стандарт ба технологийг нэвтрүүлэх, хэрэглэх мэргэшсэн хүний нөөцийг бэлтгэх, кибер халдлагыг илрүүлэх, таслан зогсоох, хариу арга хэмжээ авах чиг үүргийн кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх төвүүдийн хүний нөөцийг чадавхжуулах, мэдээлэл солилцоо, дотоод, гадаад хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх чиглэлээр илүү анхаарал хандуулах шаардлагатай байгааг дурдсан байдаг. Монгол Улсад энэхүү олон улсын кибер аюулгүй байдлын арга хэмжээг зохион байгуулснаар Кибер аюулгүй байдлын тухай хуулийн 20 дугаар зүйлийн 20.1-т заасан кибер халдлага, зөрчилтэй тэмцэх төвүүд болон бусад салбарын мэргэжлийн байгууллагуудын кибер халдлагад хариу үзүүлэх хүний нөөцийг чадавхжуулах, кибер аюулгүй байдлын бэлэн байдлыг хангах, хамгаалалтыг сайжруулах, гадаад хамтын ажиллагааг өргөжүүлж, бүс нутгийн орнуудтай харилцан туршлага солилцох чухал ач холбогдолтой болно. Түүнчлэн “Ази номхон далайн бүсийн кибер сургуулилт 2025” арга хэмжээг зохион байгуулснаар “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны бодлогын  7.5.4, 7.5.6 дахь зорилт, Засгийн газрын 2024 – 2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 4.3.3.6.“Кибер аюулгүй байдлын мэргэшсэн хүний нөөцийг чадавхжуулж, бүх нийтийн кибер аюулгүй байдлын талаарх мэдлэг, ойлголтыг дээшлүүлнэ”, “Кибер аюулгүй байдлын үндэсний стратеги”-ийн 3.3.1.3.“кибер аюулгүй байдлын чиглэлээр үндэсний болон олон улсын тэмцээн, сургалт, семинар зохион байгуулах” гэсэн зорилт, арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх, “Үндэсний хэмжээний кибер халдлагаас хамгаалах төлөвлөгөө”-ний хэрэгжилтийг хангах боломж бүрдэнэ. “Ази номхон далайн бүс нутгийн кибер сургуулилт 2025”-ыг Монгол Улсад зохион байгуулснаар дараах эерэг үр дүнд хүрнэ. Үүнд: Монгол Улсын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын үүргийг хэрэгжүүлж буй сайн туршлагаас хуваалцах, гадаад хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх ач холбогдолтой юм. Эх сурвалж: Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яамны 305 тоот. Мэдээллийн аюулгүй байдлын аудит, эрсдэлийн үнэлгээ хариуцсан ахлах мэргэжилтэн Б.Ундрал, undral@mddic.gov.mn. Утас: 51-261306 ЦАХИМ ХӨГЖИЛ, ИННОВАЦ, ХАРИЛЦАА ХОЛБООНЫ ЯАМ

Инновацын экосистемийг хөгжүүлэх нь мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгох гол түлхүүр юм. Монгол Улс 2012 онд Инновацын тухай хуулийг баталсан боловч Дэлхийн Инновацын Индекс (Global Innovation Index)-ийн 2024 оны тайланд 133 орноос 67-р байрт эрэмбэлэгдсэн нь инновацын бүтээгдэхүүний экспорт, гарааны бизнесийн хөгжил хангалтгүй байгааг харуулж байна.  Олон шинэлэг санаа дотоодын зах зээлд биш, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын дэмжлэгтэй хилийн чанадад хөгжиж байна. Эдгээр сорилтыг шийдвэрлэх зорилгоор Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам инновацын экосистемийг бэхжүүлэх ажлыг эхлүүлж, “Инновацын төслийг улсын төсвөөс санхүүжүүлэх, инновацын үйл ажиллагаанд грант олгох журам”-ыг Засгийн газрын 2025 оны 05 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуралдаанаар шинэчлэн батлуулав.  Журам батлагдсанаар инновацын шийдэл бүхий бизнес санааг хөгжүүлэх болон технологийн хөгжүүлэлтэд улсын төсвөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх хууль эрх зүйн орчин бүрдэж байна.  Энэ хүрээнд Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам инновацын шийдэл бүхий бизнес санаанд санхүүжилт олгох уралдаан тэмцээнийг тун удахгүй зохион байгуулахаар ажиллаж байна. Харин зах зээлд нэвтрүүлсэн шилдэг инновацын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд шагнал олгох, гарааны бизнес эрхлэгчдэд татварын дэмжлэгийг Засгийн газрын 2018 болон 2023 тогтоолоор зохицуулж байна.  Цаашид Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам инновацын экосистемийг бэхжүүлэх дараах ажлуудыг хийж, хэрэгжүүлж байна. Үүнд: АНУ-ын хувьд инновацын санхүүжилтийн сангаар дамжуулж SBIR хөтөлбөрийн хүрээнд жил бүр 4 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийж, өндөр технологийн инновацыг дэмжиж, 15,000 гаруй компанид дэмжлэг үзүүлж байна.  Үзбекистан улсын хувьд инновацын чадавхын хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг. Энэ хүрээнд 50,000 ам.доллар хүртэлх санхүүжилтыг олгодог. 500 гаруй технологийн төслийг дэмжсэнээс 260 орчим нь идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна.  Казахстан улсын хувьд “Дижитал Казахстан” стратегиа 2018 онд баталж, 400 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг стартап компаниудад үзүүлж, 1200 гаруй стартапыг бий болгосон. Эхлэлийн санхүүжилтийн хөтөлбөрөөр компаниуд 5000-20,000 ам.долларыг олгожээ. Инновацын шийдэл бүхий шинэлэг санаа, стартапуудыг дэмжсэнээр нийгэмд тулгамдаж буй олон асуудлыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ эдийн засгаа солонгоруулж, олон улсын зах зээлд өрсөлдөх чадвар нэмэгдэх юм.